Nýjasta útspil sjávarútvegsráðherra, að hann treysti sér ekki til að leggja fram nýtt fiskveiðistjórnunarfrumvarp sökum ósamkomulags á milli stjórnarflokkanna, hefur vakið mikla athygli þjóðarinnar og kristallast þar sá mikli ágreiningur sem ríkir um eignarhald og ráðstöfunarrétt á þessari sameiginlegu sjávarauðlind landsmanna.

Þegar byrjað er að ræða um kvótakerfið svokallaða lokast oftar en ekki eyru þeirra sem ekki hafa beina hagsmuni af sjávarútvegi og mörgum þykir málið flókið og illskiljanlegt. Erfitt reynist að keppa við þá miklu áróðursmaskínu sem samtök í sjávarútvegi setja jafnan í gang þegar þeim þykir sínum hagsmunum ógnað og gleymist seint sú herferð og heimsendaspá sem lýst var yfir af L�Ú á síðasta kjörtímabili þegar reynt var að bylta kvótakerfinu.

Dóttir mín ráðlagði mér að nálgast umræðuna um sjávarútvegsmál á sem auðskiljanlegastan hátt svo ungt fólk gerði sér betur grein fyrir því út á hvað það gengi að breyta kvótakerfinu. Meginatriðin eru að tryggja atvinnurétt og afnot komandi kynslóða af sjávarauðlindinni með sjálfbærum hætti og að arðurinn skili sér til þjóðarinnar.

Nýting fiskimiðanna
Ã�greiningur innan stjórnarflokkanna virðist fyrst og fremst snúast um það hver eigi að fara með eignarhald á nýtingu fiskimiðanna – útgerðirnar eða ríkið fyrir hönd þjóðarinnar. Þau drög að nýju fiskveiðistjórnunarfrumvarpi sem kynnt voru fyrir okkur í stjórnarandstöðunni í haust gengu út á það að gerðir yrðu samningar til 23 ára með óbreyttu hlutfalli til byggðaráðstafana, ekkert var þar tekið á meiri möguleikum til nýliðunar með öflugum leigupotti ríkisins né byggðafestu aflaheimilda svo eitthvað sé nefnt. Ã� rauninni var verið að njörva núverandi kerfi niður óbreytt um aldur og ævi og nýrri ríkisstjórn í raun gert ókleift að gera breytingar á kvótakerfinu þótt hún fengi til þess nægan þingstyrk í næstu kosningum. Þess vegna hef ég sagt það að ég gráti það ekki að ríkisstjórninni hafi ekki tekist að ná samstöðu um að leggja þetta óláns frumvarp fram og stjórnarandstaðan hefur mér vitanlega ekki fengið nein tækifæri til að hafa áhrif á efni þess.

Stjórnarliðar hafa látið að því liggja að það sé vegna andstöðu stjórnarandstöðunnar sem hætt hafi verið við að leggja frumvarpið fram á þessu vorþingi. Þetta lýsir best vandræðaganginum á stjórnarheimilinu þessa dagana þegar hvert málið á fætur öðru er í uppnámi.

Umræðan um veiðigjöld og breytingar á fiskveiðistjórnunarkerfinu eru tvö aðskilin mál að mínu mati.

Það má með sanni segja að það þarf að nálgast það verkefni að ná auðlindarentu út úr sjávarútvegi með jafnræði í huga og með sem gagnsæjustum og skilvirkustum hætti.

Þau veiðigjöld sem urðu að lögum árið 2010 hafa ekki náð tilgangi sínum sem skyldi þar sem ekki hefur tekist að fá þær upplýsingar sem til þurfti til að álagning yrði rétt.

Mismunandi álagning
Ég tel rétt að skoða mismunandi álagningu eftir útgerðarflokkum, einhvers konar þrepaskipta álagningu, þar sem brugðist væri við erfiðleikum minni útgerða við að standa undir þeim veiðigjöldum sem þær búa við í dag. En í mínum huga er það knýjandi réttlætismál að breyta sjálfu fiskveiðistjórnarkerfinu áður en krafan um eignarétt útgerðarinnar verður enn háværari í valdablokkum landsins bæði í fjármálageiranum og hjá stórútgerðinni.

Afleiðingum hagræðingar í sjávarútvegi má skipta í þrjá flokka á landsvísu
Afleiðingum hagræðingar í sjávarútvegi má skipta í þrjá flokka á landsvísu.

1. Þau byggðarlög sem hagnast hafa á samþjöppun í greininni og njóta í núinu mikilla tekna og stöðugrar atvinnu.

2. Þau sjávarpláss þar sem eru minni sjávarútvegs- og fjölskyldufyrirtæki og þar sem ekkert má út af bera svo allt fari ekki á hliðina og atvinnuöryggið fari í uppnám.

3. Hinar svokölluðu „brothættu byggðir“ sem Byggðastofnun hefur verið að vinna með. Þeirra á meðal eru mörg minni sjávarpláss sem eru í gífurlegum vanda eftir að fiskveiðiheimildirnar hafa verið fluttar á brott og lífsbjörgin í raun tekin frá öllum íbúum þessara staða. Þar býr fólk ekki við búsetuöryggi lengur og byggðarlagið hefur verið gjaldfellt á einu bretti.

Ég treysti ekki núverandi ríkisstjórn fyrir ásættanlegum breytingum á fiskveiðistjórnarkerfinu en ég geri mér líka fulla grein fyrir því að ef nást eiga fram breytingar á núverandi kerfi verða allir að slá eitthvað af sínum ýtrustu kröfum, annars festist núverandi kerfi bara enn frekar í sessi.

Sáttin á ekki bara að ná til hagsmunaaðila í sjávarútvegi heldur líka til fólksins í landinu með tryggara atvinnuöryggi og í eflingu byggða ásamt rétti komandi kynslóða til atvinnufrelsis og að skýrt eignaréttarákvæði á sjávarauðlindinni verði sett í stjórnarskrá.

Lilja Rafney Magnúsdóttir, alþingismaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs.