Skorið af námstækifærum
Það verður að segjast að hinar hrikalegu tölur um fækkun nemenda í framhaldsskólum landsins á milli áranna 2014 og 2015 koma ekki á óvart. Þessi óheillaþróun stafar af þeirri ákvörðun menntamálaráðherra á síðasta ári að meina fólki yfir 25 ára aldur að gerast bóknámsnemendur í framhaldsskólanum í sinni heimabyggð. Eins og vænta mátti var þessi ákvörðun menntamálaráðherra andmælt harðlega, bæði af okkur í stjórnarandstöðunni á Alþingi og einnig af skólastjórnendum. Ráðherra hélt þó sínu striki og nú blasa afleiðingar ráðstafana hans við.

Frá því að breytingin gekk í gildi hefur nemendum 25 ára og eldri fækkað um 742 í framhaldsskólum sem starfræktir eru af hinu opinbera. Þar af eru 447 bóknámsnemendur en afgangurinn nemendur í verknámi. Breytingin snertir auðvitað bæði einstaklingana sem hafa verið sviptir námsmöguleikum sínum og rekstur framhaldsskólanna. � erindum sínum til þingmanna hafa skólastjórnendur lýst þungum áhyggjum sínum vegna hinnar umdeildu ákvörðunar menntamálaráðherra um að loka framhaldsskólunum fyrir fólki yfir 25 ára aldur sem kom til framkvæmda samhliða ákvörðun hans um að stytta nám til stúdentsprófs í þrjú ár. � sameiningu hafa þessar ráðstafanir orðið til að valda gagngerum breytingum á rekstrarumhverfi framhaldsskólanna en lítið svigrúm gefið til aðlögunar.

Skólar í uppnámi, fólk í vanda
Meðal þess sem skólastjórnendur hafa áhyggjur af er að fækkun nemendaígilda í framhaldsskólum þýði minna námsframboð og einsleitari skóla. Einnig telja þeir óljóst um afdrif þróunarstarfs í skólunum og óttast að samstarf milli skóla um dreif- og fjarnám kunni að vera í hættu. Hið síðarnefnda snertir sérstaklega skólastarf á landsbyggðinni þar sem nemendur í dreif- og fjarnámi hafa verið framhaldsskólunum þar mjög hagstæðir og stutt við námsframboð og betri nýtingu fjármuna.

Framhaldsdeildir sem hafa verið að byggjast upp víða um land gjalda líka fyrir hina gerræðislegu ákvörðun menntamálaráðherra um fækkun nemendaígilda og 25 ára reglunnar. Niðurskurðurinn bítur líka þarna og framhaldsdeildirnar standa frammi fyrir því að þurfa að skera starfsemi sína niður. Skólastjórnendur lenda í þeirri ömurlegu stöðu að þurfa að hafna umsóknum um skólavist og afleiðingar þess fyrir einstaklingana sem fyrir því verða og samfélag þeirra eru hörmulegar. Fólk á ekki annarra kosta völ en að gefa áform sín um nám upp á bátinn eða leita út fyrir sínar heimaslóðir. Þetta er þeim mun nöturlegra þegar haft er í huga að skólarnir sem líða fyrir hið nýja skipulag eru ekki síst þeir sem staðsettir eru á svæðum sem eiga í vök að verjast með tilliti til menntunar- og atvinnumöguleika

Stjórnendur margra framhaldsskóla standa í eilífum barningi við að ná endum saman og bjóða upp á nægilegt námsframboð til að skólarnir sem þeir stýra verði samkeppnishæfir og laði til sín nemendur. Fjárheimildir miðast við þá nemendur sem ljúka námi og rekstur verknámsbrauta er tiltölulega kostnaðarsamur þannig að ekki er unnt að halda þeim úti nema með ákveðnum lágmarksfjölda nemenda. Þessi staða þýðir að huga þarf sérstaklega að því að tryggja minni framhaldsskólunum nægilegt fjármagn á hverju ári til að reka grunndeildir verknáms og tvær bóknámsbrautir að lágmarki. Lágmarksfjárveiting til rekstur framhaldsskóla – gólfið svokallað – verður að miðast við þetta.

Skólinn í samfélaginu og samfélagið í skólanum
Flestum er ljóst hve mikilvægt öflugt starf framhaldsskóla er. Þar er einstaklingunum veittur nauðsynlegur undirbúningur til að takast á við atvinnulífið og þær áskoranir sem fylgja því að búa og starfa í flókinni og tæknivæddri nútímaveröld. Skólastarfið er nauðsynlegur og mikilvægur þáttur í þjóðlífinu og gildir þá einu hvort mat er lagt á þá út frá forsendum þéttbýlis eða dreifbýlis. Framhaldsskólarnir eru einfaldlega meðal mikilvægustu stoða samfélagsins og þegar þær stoðir eru veiktar eða fjarlægðar stendur samfélagið einfaldlega veikara eftir. Mikilvægi góðs aðgengis að menntun ætti að vera flestum ljóst og það getur engum dulist að framhaldsskólarnir eiga ríkan þátt í byggðarþróun og framförum þar sem þeir eru starfræktir. Með ákvörðunum sínum um að skerða starfsemi framhaldsskólanna hefur menntamálaráðherra vegið að hlutverki þeirra og tilverugrundvelli. Afleiðingarnar eru margvíslegar en ljóst er þeirra verður mikið vart á landsbyggðinni þar sem þær koma fram í veikari stöðu byggðanna og fráhvarfi efnaminna fólks frá námi. Ráðstafanir menntamálaráherra hafa þannig breytt stöðu skólanna í samfélaginu og einnig samfélaginu innan vébanda þeirra.

Framhaldsskólarnir á landsbyggðinni hafa gefið fjölda nemenda tækifæri til að ljúka framhaldsskólanámi. Sumir hafa notið þar möguleika á að taka til við nám að nýju eftir námshlé eða hafið nám eftir að vera komið af æskuskeiði. � mörgum tilvikum hefur fólk síðan getað aflað sér framhaldsmenntunar í fjarnámi og án þess að þurfa að flytja brott af sínum heimaslóðum. Með þessu móti verður samhljómur milli skóla og samfélags þar sem einstaklingarnir mennta sig beinlínis til að takast á við sérhæfð störf í heimabyggð, mennta sig svo að segja inn í nærsamfélagið. Þessu er nú öllu stefnt í uppnám.

Mennt er ekki munaður
Það er engan veginn boðlegur kostur að rýra starfsgrundvöll framhaldsskólanna eins og gert hefur verið og takmarka aðgengi að þeim. Fólk ætti ekki að þurfa að sæta því að verða að flytjast búferlum til að eiga kost á námi á framhaldsskólastigi og vera jafnvel gert að stunda það í einkaskólum með tilheyrandi kostnaði. Samfélag okkar kallar eftir menntuðu fólki og ekki síst fólki með haldgóða iðn- og tæknimenntun. Þessu kalli verður að svara með öflugum verknámsbrautum á framhaldsskólastigi um allt land.

Það verður að koma í veg fyrir að stjórnvöld með menntamálaráðherra í broddi fylkingar eyðileggi metnaðarfulla uppbyggingu skólastarfs í framhaldsskólum landsins. Honum má ekki haldast uppi að ráðast þannig gegn hagsmunum landsbyggðarinnar. Mennt er nauðsyn, ekki munaður, og þegar gerðar eru ráðstafanir sem veikja eða jafnvel buga skólastarf á landsbyggðinni og skerða tækifæri efnaminna fólks til að afla sér menntunar er vægast sagt farið að syrta í álinn með stjórnarhætti í landinu.

Niðurrifsstefna menntamálaráðherra má ekki verða ofan á. Hún verðskuldar að bíða skipbrot og það sem fyrst. � stað hennar ætti að koma uppbyggingarstefna sem styrkir framhaldsskólastarf hvarvetna í landinu en ekki síst á landsbyggðinni og eflir símenntunarstöðvarnar sem víða búa nú við þröngan kost.

Lilja Rafney Magnúsdóttir, alþingismaður Vinstri grænna í NV-kjördæmi.