Síðustu árin í Sögufélaginu og fundarboð: Aðalfundur Húnvetnings, Sögufélagsins verður í Eyvindarstofu Blönduósi sunnudaginn 30. maí, kl. 14. Húnavaka, ársrit USAH og 60 ára útgáfa þess verður einnig í sviðsljósinu.

Hvað gerðum við í Sögufélaginu síðasta áratuginn, lesendur góðir? Mig langar að masa litla stund um þetta gamla, góða félag okkar, við ykkur sem eigið uppruna í byggðunum kringum flóann bjarta auk fleiri áhugamanna sem uxu upp við fjarlægari firði og fjöll en hafa hrifist af sólarlaginu við flóann, morgunbirtu í djúpum dali, vatnatign Skagaheiðar eða kannski stöku einyrkjans uppi á Laxárdal.

Ætti það ekki verða okkur viðfangsefni í Sögufélaginu að skoða og máta hvers kyns menning reynist best í dreifðum byggðum okkar, þorpunum ungu, gömlu Skagaströnd og Kúvíkum, í víðáttusveitunum eins og á holóttum og tæpum vegum? Hnussandi menning, álasmenningin, kemur stundum upp hjá okkur og tilefnin eru svo sem næg, hún er ugglaust forn arfur frá gamla bændasamfélaginu sem hafði barist við hungur og heyleysi öldum saman og þótti eyðslusemi að senda synina í skóla, tímasóun að dást að blómum. Jú,  er það ekki þægara er að hafa á hornum sér og reka loppuna í hvaðeina eins svarta kisa forðum.  En ekki skemmtilegt.

Og þó, Húnvetningar voru rómaðir af Guðmundunum, læknunum snjöllu og eins búnaðarfélagi sem hvatti félagsmenn til að slétta þúfur og setja upp áveitur. Og læknarnir gerðu fleira en græða brotna leggi: Gestur/GBjörnsson samdi ljóð, Hannesson velti fyrir sér arkitektúr, einangrun húsa, frárennslinu, hafði s.s. mikinn hug á framförum, Páll Kolka héraðslæknir fitjaði upp á og stýrði  byggingu Héraðshælisins svo nokkur dæmi séu nefnd – og hann var skáldið sem samdi ljóðið Húnabyggð, héraðssöng Austur-Húnvetninga. Að finna listina í lífinu og flétta lífið list, meira en í orðum, er viðfangsefni sem hyggja má að.

Prestsonurinn frá Blöndudalshólum, Einar H. Kvaran, samdi smásögu um brúna óbyggðu, ófært fljótið, íhaldssemi gamla sparandi bóndans og dótturina veiku sem þurfti á bráðri læknisaðstoð að halda. Föður hans, Hjörleifs prests á Undirfelli megum við gjarnan minnast og baráttu þeirra Björns Sigfússonar á Kornsá fyrir Kvennaskóla í Húnaþingi. Og skólinn kom og skilaði dýrmætri menningu til héraðsins. Og er enn að skila, þökk sé baráttukonum í Húnaþingi sem starfa að nýjum verkefnum í skólanum gamla við Blönduós.

En saman þurfum við að standa, taka þétt í framréttar hendur og meta það meira en að kastast á köpuryrðum. Fölnaða laufblaðið kann að birtast, en það á ekki að skyggja á skóginn.   

Feður okkar og mæður hafa reist samkomuhús og kirkjur, sem við ættum að hópast saman í – sérstaklega um sumartíð – við eigum alls kyns farartæki og margfaldan tíma á við afa okkar og ömmu sem stofnuðu ungmenna- og kvenfélög. Merka sögu eignuðust þessi félög og náðu mörg félagslegum krafti til að vega á móti íhaldssemi samfélagsins.

Elísabet á Gili safnaði konunum á sveitarfund til að samþykkja efri hæðina á Þinghúsið í Bólstaðarhlíð, Sigríður í Ártúnum fékk með sér kvenfélagskonur að gefa út sögu félagsins 1927-1997, konur á Blönduósi beindu athygli að dýrmæti Hrúteyjar og skógrækt í þorpinu, en þar er efni til annars sögukorns.

Sr. Ólafur, fyrrum prestur í Bólstað, nú á Mælifelli og masarinn hér/IHJ stóðu fyrir þremur samkomum í Húnaveri fyrir áratug. Þar var fjallað um gömlu skáldin okkar úr sveitinni, rómaður söngvari og Hvítsíðingur kom að sunnan að syngja lög og ljóð Jónasar, karlakór söng á annarri samkomu, kirkjukór á þeirri þriðju og alltaf voru ljóð og orðsins list sett í öndvegi.

Bergsstaðaskáldið, Guðmundur Halldórsson var rithöfundurinn úr Svartárdalnum, Eiríksstaðaskáldið Gísli Ólafsson orti fjölda ljóða og vísna og sá þriðji var Jónas Tryggvason, brautryðjandi í tónlistarstarfi í Austur-Húnaþingi.

Þessar samkomur voru vel sóttar og hefði verið fengur að sjá þær fleiri.

Lárus Ægir hefur gefið út m.k hálfan tug sagnfræðirita, unnið að söfnun efnis og skráð sögur af Skagaströnd og úr Skagabyggð.

Og við eigum hauk í horni þar sem Húnahornið er –  dýrmætur vefmiðill þar sem birta má stutta pistla jafnt og langar ræður, vísur, ljóð og svo það sem hverju félagi er nauðsyn: Þar má auglýsa og tilkynna, afboða og leiðbeina.

Í sextíu ár hefur verið unnið að útgáfa ársritsins Húnavöku, sem við ætlum að varpa nokkru ljósi á með fundinum í Eyvindarstofu næsta sunnudag.

Samtök félaga í sýslunni gáfu út Húnaþing I og II um 1975 og það þriðja bættist við 15 árum síðar með atbeina feðginanna Gísla og Hjördísar á Hofi í Vatnsdal og fleiri góðra manna.

Þá var Gísli í forystu Sögufélagsins.

Þeir Jón Torfason störfuðu árum saman að útgáfu margra rita sem tengdust húnvetnskum byggðum.

Austur-Húnvetnskar æviskrár komu út 1999 í fjórum stórum bindum, mikill áfangi, krafðist fjársöfnunar, myndasöfnunar, alúðar og mikillar þrautseigju. Þar stóð í stafni, Elínborg kennari á Skagaströnd, formaður Sögufélagsins, margfróð og fórnfús. Hún var Vatnsdælingur sem skilaði ævistarfi sínu út við ströndina, lést í ársbyrjun 2007.

Þrem árum síðar hóaði samstarfskona Elínborgar og kollegi í kennarastétt, Gréta á Húnsstöðum í samnefndarmenn sína og efnt var til fundar á Blönduósi í janúar 2010, þar sem komu saman félagar úr fyrri stjórn en við Björk Axelsdóttir kennari bættumst í hópinn á þessum fundi.

Þar tók Gréta að sér ritarastarf, Valgerður Guðmundsdóttir gjaldkerann, Ingibergur öllum hnútum kunnugur og eins Gunnlaugur Sigmarsson og Björk Axelsdóttir en hlutskipti Inga Heiðmars var að setjast í formannsstólinn. Og situr þar enn kallinn – og masar.

Ekki voru fleiri á þessum fundi.

Nú, rúmum 11 árum síðar hafa smábreytingar orðið á stjórninni, Ingibergur tók við gjaldkerastarfi fyrir fáum árum, Svala Runólfsdóttir héraðsskjalavörður er komin til liðs, eins Ólafur Bernódusson safnstjóri og Ágúst Sigurðsson á Geitaskarði.

Gunnlaugur flutti til borgarinnar fyrir nokkru en kemur til liðs þegar á liggur - syðra eða nyrðra.

Tómas Gunnar frá Hrútatungu var okkur mikill heillakarl og liðsmaður, sparaði hvorki tíma eða eldsneyti þegar félagið eða húnvetnsk málefni voru á dagskránni en hann lést í mars s.l.

Þessi síðasta Sögufélagsstjórn ákvað strax, þ.e. í jan. 2010 að hafa ekkert árgjald og við borgum sjálf kaffið okkar á aðalfundum til að rýra ekki sjóð félagsins. Og hann telur ekki mjög marga hundraðkalla. Ætli hann hafi þó ekki slagað hátt upp í milljón.

En áfram með þetta merkisár, mánuði eftir þennan fyrsta aðalfund núverandi stjórnar fengum við Jón Torfason á fund með okkur á Gauksmýri þar sem hann sagði okkur söguna af því, hvernig hann lagði upp með stórvirki sitt, útgáfuna á Húnvetningasögu Gísla Konráðssonar 1998. Hún kom út í þrem bindum með ítarlegum skýringum og ættarskrám. Á þeim fundi náði gestalistinn tveim tugum.

Fámennan fund – en ómissandi þó – áttum á Gauksmýri 27. mars með Jóni Torfasyni og Pétri Jónssyni sagnfræðingi frá Súluvöllum – og Tómasi G. Sæmundssyni/Gunnari í Hrútatungu.

Fjórða sinni hittist stjórnin á Bjarmanesi eftir skemmtilegan fyrirlestur Karls Aspelund um komu S.S. Howlands að Hnausum, Stóruborg og Bólstaðarhlíð sumarið 1873 og hafði Howland verið gefin uppskrift af skyri sem hann snæddi í Víðidalstungu.

Á fyrsta degi aðventu 2010 kom Þór Magnússon til okkar að safninu á Reykjum, rabbaði og fræddi á vel sóttum miðdegisfundi.

En fundahöld héldu áfram eins og lesa má af skránni, við héldum afmælisfund í Húnaveri 2013, félagið 75 ára og minntumst með því frumkvöðlanna, sr. Gunnars prests, Bjarna kennara í Blöndudalshólum og Tryggva í Tungu en heima hjá þeim Finnstunguhjónum héldu þeir undirbúningsfund með Magnúsi á Syðra-Hóli.

Aðalfundurinn næsta ár var í skólastjórabústaðnum gamla á Blönduósi, þar hét þá Ömmukaffi og Eðvarð Hallgrímsson fjallaði um Elínborgu formann frá Másstöðum, sveitunga sinn úr Vatnsdal og af Skagaströnd.

Nú fer að hefjast samstarf Húnvetningafélagsins í Reykjavík, Sögufélagsins og U3A undir forystu Jón Björnssonar frá Húnsstöðum og má segja að sú tilhögun hafi staðið samfellt í 5 ár, 2014 – ´19 yfirleitt þrír fundir í lotu í Húnabúð í Skeifunni, eitthvert þema í gangi og kanelsnúðar austan frá Selfossi með kaffinu fyrir þúsundkall.

En ef við lítum yfir sviðið, nú eftir ellefu ár, á þessu kalda vori 2021 þá byrjaði núverandi stjórn af krafti, hélt nokkra fundi árið 2010 og svo 1-2 fundi flest árin síðan. Fundina höfum við oftast haldið á Blönduósi, en líka á Gauksmýri, Byggðasafninu á Reykjum, Hvammstanga, Skagaströnd og í Húnaveri, en víðátta héraðsins og úrval merkra sögustaða eykur vandamálið að velja fundarstaði. Þeir eru fimmtíu kílómetrarnir milli Blönduóss og Hvammstanga og lengist þegar farið er vestur í Hrútafjörð, fram í dalina eða út á Skaga.

Óbein áhrif af starfi sögufélagsins mátti greina þegar haldið var upp á á 200. afmælisdag Jóns Árnasonar bókavarðar 17. ágúst 2019, með guðsþjónusta í Hofskirkju kl. 11, hádegismat í Skagabúð, málþingi í Fellsborg og kaffiveislu og kvöldverði á sama stað. Landsbókasafnið og Árnastofnun tóku höndum saman við heimamenn um þennan myndarlega og vel heppnaða dag, fæðingardag JÁ á prestsetrinu Hofi þann  17. ágúst 1819. Þökk sé Halldóru Bjarnadóttur skólastjóra og kvenfélagastoð, f. 1874 og VSV söguritara hennar að varðveita dýrmætar lýsingar af högum Jóns frænda hennar og heimili þeirra Katrínar Þorvaldsdóttur við Laufásveginn. Þar hefur verið sett skilti í tilefni afmælisársins. Einnig er komið söguspjald við Skagabúð í næsta túni við Hof á Skaga.

Í Gamla kaupfélagshúsinu/bókasafninu á Skagaströnd var opnuð sögusýning um starf Jóns Árnasonar sem Ingibjörg Steinunn landsbókavörður kynnti og hafði þar einnig boð inni fyrir þá sem eftir voru af málfundargestum.

Lágmynd af Jóni afhjúpaði forseti Íslands við Spákonufellshöfða á Skagaströnd, en hann flutti einnig fyrirlestur á málþinginu ásamt dr. Ólínu Kerúlf Þorvarðardóttur, Kristjáni Sveinssyni sagnfræðingi og Rósu Þorsteinsdóttur sérfræðingi við Árnastofnun, en Örn Hrafnkelsson frá Landsbókasafninu stýrði þeim fundi eins og kvöldveislunni í Fellsborg. Þar var flutt ljóð Rúnars skálds á Skagaströnd um þjóðsagnasafnarann og á þau mörg í ljóðabókum og vísur á síðum Feykis.

Á málþinginu flutti sönghópur tónlist undir stjórn Hugrúnar Sifjar Hallgrímsdóttur organista en hún var einnig organisti við guðsþjónustuna um morguninn í Hofskirkju. Hlutur hennar og sönghóps hennar í þessum vel heppnaða degi var bæði góður og mikill.

Annað fyrirtæki en þó skylt þessu síðasttalda eru sumarmessur í Húnaþingi 2016-2019 sem hófust á fæðingarstað Jóns Árnason á Hofi þremur árum fyrr en ofangreind minningarhátíð um hann átti sér stað. Þakka vil ég sr. Bryndísi, sóknarnefndarmönnum og söfnuðinum sem tóku góðan þátt í fyrstu sumarmessunni á Hofi 2016 og má skoða sem upptakt fyrir afmælishátíð Jóns Árnasonar.

Sumar- eða sögumessur héldu áfram næsta sumar: Að Tjörn á Vatnsnesi 2017, Prestbakka árið 2018 og aftur snemmsumars 2019, en þar var minnst staðarprestanna sr. Jóns Guðnasonar, sr. Ágúst Sigurðssonar og Finns Jónssonar fræðimanns og bónda á Kjörseyri síðara árið.

Enn skal nefnt að sumarið 2018, ári fyrir Jónshátíðina, var haldið úti opnu húsi í félagsheimilinu Skagabúð í nokkra daga með bóksölu og kaffisopa, Jónsdagar á Skaga voru þeir kallaðir og lauk með fjölmennum fundi á sjálfum afmælisdeginum þar sem Jónar tveir, annar Björnsson en hinn Torfason fluttu fyrirlestra, Björnsson tengdi sinn Vatnsdalshólum en hinn kirkjugripum í Hofskirkju og sögu.

Til þessarar samkomu komu Sögufélagsmennirnir og Skagstrendingarnir Ingibergur Guðmundsson og Magnús B. Jónsson með tillögu að nefnd til að undirbúa hátíðina næsta sumar og rættist vel úr. Allir sem tilnefndir voru tókust störf á hendur og fundir voru í fyrstu haldnir á Kaffi Vest, síðar Landsbókasafninu og Árnastofnun til að undirbúa samkomuna, eina norður á Skaga en tvær í borginni. Við áttum góðan hlut í þessum menningarviðburði.

Málþingið 2019 um Jón Árnason í Fellsborg var vel sótt af heimamönnum og víðar að. Sögufélagsmenn létu sig ekki vanta en fundir félagsins eru oftast harla fámennir og ærin þörf er að bæta við hópinn ef takast á að halda áfram ferðinni til að vinna að menningarmálum og sagnfræði.

Framvindan byggist á starfi sjálfboðaliða - virðist okkur sem fylgjumst með starfi menningarsjóða heima í héraði. 

Hér verður birtur fundaannáll Sögufélags fyrir síðustu 11 árin, en grein er í Húnavöku 2014 í tilefni af 75 ára afmæli félagsins, sjá krækju fyrir neðan.

2010
Blönduós 31. jan. 2010 Aðalfundur Sögufélagsins.
Gauksmýri 28. febr. 2010 Jón Torfason/Húnvetningasaga GK.
Gauksmýri 27. mars 2010 Fyrirlesarar: Jón Torfason, Pétur Jónsson.
Bjarmanes 13. júní 2010 stjórnarfundur í lok fyrirlesturs - Karl Aspelund.
Reykir/byggðasafn 28. nóv. 2010  Þór Magnússon fv. þjóðminjavörður/Um byggðasafnið, hákarlaskipið Ófeig, Tungunesbæ o.fl.

2011
Gauksmýri 27. febr. Aðalfundur, fyrirlesari Bragi Guðmundsson prófessor á Akureyri.
Blönduós/heimilisiðnaðarsafn 27. mars fyrirlesarar: Jóhanna E. Pálmadóttir verkefnastjóri Vatnsdælurefils og fl., Tómas Gunnar/TGS í Hrútatungu.

2012
Skagaströnd/bókasafn Gamla kaupfélagshúsi 24. mars: Aðalfundur, fyrirlesari: Þorlákur Axel Jónsson sagnfræðingur og kennari við MA.

2013
Húnaver 17. mars: Aðalfundur – afmælisfundur 75 ára afmæli Sögufélagsins Húnvetnings.
Hvammstangi/bókasafn 16. nóv. Eyrún Ingadóttir/Ljósmóðirin.

2014
Blönduós/Ömmukaffi – Svalbarð – skólastjórahús 15. mars Aðalfundur og Eðvarð Hallgrímsson sagði frá Elínborgu Jónsd., fyrrv. form. Sögufélagsins.
Reykjavík/Þjóðskjalasafn 22. nóv. Fyrirlesarar: Jón Torfason og Unnar Ingvarsson.

2015
Blönduós/safnaðarheimili 21. febr. Stjórnarfundur í Sögufél., kallaður ígildi aðalfundar.
Reykjavík/Þjóðskjalasafn 28. nóv. Þórður Vilberg Guðmundsson f. 1986 og Ragnar Bragi Ægisson f. 1996.

2016 
Blönduós/Eyvindarstofa 30. apríl Aðalfundur dr. Vilhelm Vilhelmsson/Sjálfstætt fólk – ný bók VV.

2017
Blönduós/Eyvindarstofa 22. apríl Aðalfundur, fyrirlesari: Sesselja Þórðardóttir/Sumir eru að segja að hún muni ílengjast þar – gamalt bréf um ömmu og nöfnu SÞ.

2018
Blönduós/Eyvindarstofu 6. maí Aðalfundur, fyrirlesari: Kristján Sveinsson sagnfræðingur/vitar í Húnþingi.

2019
Blönduós/Eyvindarstofa 26. maí  Aðalfundur fyrirlesari: Sigrún Magnúsdóttir þjóðfræðingur og fv. ráðherra/Hallgrímur Scheving – Bessastaðaskólinn.
Hof og Skagaströnd 17. ágúst messa, málþing og afhjúpað minnismerki um Jón Árnason – 200 frá fæðingu hans á Hofi.

2020
Blönduós/Hnitbjörg 29. jan Fundur Sögufél.&FEB:
Jóhannes Torfason/Þorst. Matth. skólastjóri og stofnandi ársritsins Húnavöku
Jóhanna E. Pálmad./Jón Kaldal íþróttamaður og ljósmyndari
Jón Björnsson/Afi á Húnsstöðum.
Aðalfundur féll niður vegna Kóvíd 19

Meira efni:
Sögufélagið 75 ára: https://timarit.is/page/6456131#page/n153/mode/2up
Koma S. S. Howlands til Stóruborgar, Bólstaðarhlíðar og víðar sumarið 1873: https://www.feykir.is/is/frettir/lesid-ur-nyfundinni-ferdabok-i-bjarmanesi?fbclid=IwAR3Sc-wNnGjfgFURvk-RfoPynDFU06BSJOapwXtkv8Zvt4XmhWpSufbPxCY
Þórður Vilberg f. 1986, Hló þá ei vort kæra Norðurland: https://skemman.is/handle/1946/32907 Finnur á Kjörseyri: https://ferlir.is/thjodhaettir-og-aevisogur-finnur-fra-kjorseyri/
JÁ þjóðsagnasafnari: https://bokmenntaborgin.is/borgin/frettir/jon-arnason-thjodsagnasafnari-heidradur
Sögukorn um JÁ og Sögufélagið: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=16820&fbclid=IwAR15pGmG9mO9ewkn6hvXak_kEBHuPqmldfiUaTQiP72QSpkv1tXcuG6EWaM
Formannsbréf á fyrsta ári, sr. Gunnar á Æsustöðum 1938: http://stikill.123.is/blog/record/436675/  og https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=17655
Messuboð að Hofi 2016: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=13068
Húnvetningafélagið í Reykjavík 60 ára(1998): https://www.mbl.is/greinasafn/grein/364305/
Ljóð RK – Jón Árnason 1819-2019: http://bragi.arnastofnun.is/hunafloi/ljod.php?ID=4062

Nokkrar skáldalínur:

A. Rúnar Kristjánsson yrkir um Jón frá Hofi, þjóðsagnasafnara:

2.
Við komum hér saman í minningu um mann
sem miklu fékk bjargað frá gleymsku.
En samtíðin lagði ekki lof sitt á hann
og leit kannski á verk hans sem heimsku.
Menn skildu ekki, að hann var að skila þar heim
þeim skínandi kynslóða arfi
sem vaxtað gat lífið og þroskann í þeim
með þjóðlegu menningarstarfi.

3.
Það stefndi þar áður í eyðingartjón
og andleysu krunkandi hrafna.
En gott var að eiga þá garp eins og Jón
sem gekk í það verkefni að safna. . . .

B.
Lastaranum líkar ei neitt,

lætur hann ganga róginn.
Finni hann laufblað fölnað eitt
þá fordæmir hann skóginn. Steingrímur Thorsteinson

C.
Ömmubíll stendur hjá ókunnum bæ
pabbi er úti og masar. RH

Rakel Heiðmarsdóttir var ekki há í loftinu þegar hún fór í bíltúr með pabba sínum og Jóa í Stapa en hann var þá við smíðar vestur í Ártúnum að endurbæta fjós fyrir Tryggva bónda. Við fórum þrjú saman á græna skódanum hennar mömmu, Sigríðar í Ártúnum þóttumst vera að prófa nýkeyptan bílinn, ókum vestur yfir Blöndu, það var blítt sumarkvöld og ferðalagið teygðist á langinn.

Við ókum fram Svínadal og staðnæmdumst loks á hlaðina á Hrafnabjörgum og þótti mér snautlegt að snúa þar við þegjandi og gerði vart við mig, hitti Sigurvalda bónda sem bjó þar með Guðbjörgu konu sinni Þorleifsdóttur. Eitthvað mösuðum við saman áður en ég sneri aftur til bílsins en þar höfðu þau Rakel og Jói snúið sér að vísnagerð og vísan Rakelar er skráð hér að ofan. Skáldið Jói lofaði vísuna og gerði af henni nýja:

Í dalnum er friður í draumljúfum blæ
og dýrlegum ilminum grasa
ömmubíll stendur hjá ókunnum bæ
úti er pabbi að masa. JG

Ingi Heiðmar Jónsson