Fyrri mynd
Nsta mynd
...
Ok
Velkomin á vef Húnahornsins. Við notum vefkökur (e. cookies) til þess að bæta upplifun þína og greina umferð um síðuna.
Með því að nota vefsíðuna samþykkir þú notkun á vefkökum og skilmála okkar.
Hnahornið
Open Menu Close Menu
Hnahornið
Fimmtudagur, 28. mars 2024
   m/s
C
CW
huni.is - RSS-efnisveita
 
Mars 2024
SMÞMFL
252627282912
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930
31123456
FyrriNúnaNæsti
Veðurstofa Íslands Vegagerðin
Holtavörðuh. 17:56 0 0°C
Laxárdalsh. 17:56 0 0°C
Vatnsskarð 17:56 0 0°C
Þverárfjall 17:56 0 0°C
Kjalarnes 17:56 0 0°C
Hafnarfjall 17:56 0 0°C
VegagerðinVestfirðirVestfirðirNorðurlandNorðausturlandVesturlandAllt landiðMiðausturlandSuðvesturlandSuðurlandSuðausturland
Nöldrið
18. ágúst 2023
Okur, íslenska og illgresi
Já komið þið sæl og blessuð. Nöldri er ekki dauður úr öllum æðum þó langt sé um liðið frá síðasta nöldurpistli. Af nógu er að taka í nöldrinu en ég ætla þó aðeins að nefna nokkur atriði að þessu sinni. Fyrst ætla ég að byrja á verðlaginu í Kjörbúðinni okkar hér á Blönduósi.
::Lesa
Leita í netfangaskrá
 
Eftir Inga Heiðmar Jónsson
27. mars 2024
71. þáttur. Eftir Jón Torfason
24. mars 2024
Eftir Inga Heiðmar Jónsson
22. mars 2024
Eftir Bjarna Jónsson
17. mars 2024
Eftir Inga Heiðmar Jónsson
15. mars 2024
Eftir Bjarna Jónsson
11. mars 2024
N 65 39' 32.04" V 20 16' 55.2"
Holt á Ásum. Mynd: HAH/Guðmundur Arason
Holt á Ásum. Mynd: HAH/Guðmundur Arason
Pistlar | 11. júlí 2021 - kl. 11:10
Þættir úr sögu sveitar: Af harðabónda ættinni
6. þáttur. Eftir Jón Torfason

Glöggt man ég hver sagði mér fyrst frá „harðabónda ættinni“ og hvar en man ekki hvaða ár það var, líklega einhvern tíma upp úr 1970. Það var í Auðkúlurétt, þeim mikla samkomustað manna og kinda, að Guðmundur Þorsteinsson á Syðri-Grund, blessuð sé minning hans, vék sér að mér og sagði að við værum skyldir gegnum Jón harðabónda. Hann taldi mér skyldleikann og rakti okkur saman í sjötta og sjöunda lið.

Smám saman varð maður áskynja um fleira fólk af þessari ætt enda varla hægt annað því afkomendur Jóns Jónssonar og Guðríðar Hannesdóttur í Mörk á Laxárdal finnast á öðrum eða þriðja hverjum bæ í Austursýslunni. Þau hjón áttu mörg börn og eignuðust flest þeirra afkomendur.

Elsti sonur þeirra sem upp komst, Hannes, fæddist upp úr 1720 (f. 1721 eða 1724), var nefndur í höfuð á afa sínum en sá hét Hannes Ásgrímsson og bjó á Löngumýri í Vallhólmi í Skagafirði þegar manntalið var tekið 1703. Hannes yngri (Jónsson) var tvíkvæntur. Fyrri kona hans hét Steinunn Árnadóttir og hefur dáið stuttu eftir 1763 en þá átti hún sitt síðasta barn. Þeirra börn voru Jón, Anna og Sigríður sem öll eignuðust afkomendur; en dætur tvær, Elín og Guðríður, voru barnlausar. Síðari kona Hannesar var Þuríður Bjarnadóttir, f. 1722 eða 1723, og eignuðust þau tvö börn, Málfríði og Hannes yngra. Hagur þeirra hefur verið bærilegur því Hannes er gerður að hreppstjóra í Torfalækjarhreppi 1766 og er það nokkur ár.

Þau Hannes og Þuríður bjuggu í Holti á Ásum 1774-1794 við bærilegan hag framan af en erfiðleikar vegna fjárkláðans og fjárskiptin hafa orðið þeim þungbær og í móðuharðindunum féll fénaðurinn að mestu. Holt er sögð eyðijörð í búnaðarskýrslu 1785 en þó taldar þar „til heimilis“ ef svo má segja um búfé 2 kýr, 2 ær, 2 lömb og 1 hestur. Tveimur árum síðar eru hér enn 2 kýr og 2 lömb en ærnar orðnar 5 og 1790 hefur ærfjöldinn hjá Hannesi og Þuríði náð postulatölunni og hefur líklega ekki orðið hærri í þeirra tíð. Að verulegu leyti mun þetta hafa verið leigupeningur en ekki eigið fé Hannesar og Þuríðar. Framtalið til lausafjártíundarinnar segir sömu sögu, Hannes telur aðeins fram 2 ½ hundrað næstu árin, er með þeim allra fátækustu í hreppnum. Hann er kominn um sjötugt og vinnuþrekið vafalaust orðið lítið. Það má segja að hann sé kominn á hausinn þótt hann sitji á einni bestu jörð sveitarinnar, raunar í tvíbýli.

Þetta staðfestist af því að hann getur ekki borgað skuldir sínar, a.m.k. ekki jarðarafgjaldið. Hann skuldar 3 ríkisdali, 36 skildinga fyrir árið 1787 og árið eftir hefur bæst við skuldina. Þá kemur að því að hreppstjórar eru skikkaðir til að leita efnislegra verðmæta í búi bóndans, gera þau upptæk og selja, svo hver fái sitt. Þó mátti „undan takast lítilfjörlegur hversdags fatnaður og nauðsynlegustu búshlutir.“ Hreppstjórarnir, Erlendur Guðmundsson á Torfalæk og Sigurður Gíslason á Reykjum, fóru sumarið 1790 að Holti, það var um miðjan júlí, og skrifuðu upp eftirtaldar eignir í búi Hannesar:

Fjórar ær fyrir utan innstæðuna [þ.e. ærnar sem fylgdu jörðinni og Hannes og Þuríður höfðu á leigu].
1 fjórðungs pott; dito annar til 14 marka, báða nær því gatbrunna.
Hér að auk 1 kista læst, mjög gamla og gallaða.
Fjórar kollur, tvö trog, eitt kerald sem tekur úr 7 fjórð[unga], dito annað sem tekur fjóra [fjórðunga].
Þrjá aska; ein tinkanna, brotin af stéttin.
1 orf, 1 hrífa. Þetta lítt brúkanlegt.
Ígangs- og sængurklæðnaður beggja hjónanna svo lélegan að varla geta sig hulið til dags og nætur.
Fleiri fémunir komu oss ei á oftnefndum bæ fyrir sjónir.[1]

Þau Hannes og Þuríður eru í raun algjörir öreigar og þeim hreppstjórunum hefur ekki þótt taka því að bjóða þessar litlu reitur upp þannig að landskuld og leigur voru hjónunum eftir gefnar. Þau basla áfram í Holti næstu ár með þessi litlu efni og ráða sér meira að segja vinnukonu á endanum, en það dró eftir sér nokkurn slóða.

Hannes er sagður „ólesandi“ en „skilsamur“ og „fróður“ við húsvitjanir og Þuríður „lesandi, stjórnsöm, skikkanlega kunnandi“ þannig að hin andlega spektin hefur verið í góðu lagi hjá þeim hjónum. Þuríður hverfur úr sögunni eftir 1794 en óvíst er hvenær hún dó. Hún er ekki skráð meðal látinna í prestsþjónustubók Hjaltabakka en sú bók er afar óreglulega færð á alllöngu árabili. E.t.v. hefur Þuríður skilið við bónda sinn og dvalist hjá Hannesi, syni sínum, sem byrjaði búskap í Skyttudal árið 1800 en bjó síðar lengi á Orrastöðum. Þuríður finnst a.m.k. ekki í manntalinu 1801.

Það hefur loðað við marga af harðabóndaættinni, að vera „veikir upp á holdið,“ eins og stundum er sagt og gegnir eiginlega furðu hvað sú hneigð moltnar seint úr þeim, sumum hverjum. Kann að vera að það hafi haft áhrif á að Þuríður hvarf úr lífi bónda síns um þessar mundir, að Hannes reyndist vera einn af mörgum í þessum ættmennaflokki því marki brenndur. Honum var sum sé kennt barn sumarið 1794. Það var dóttir, Elín að nafni, fædd 4. mars það ár. Móðirin var Ingibjörg Jónsdóttir, þá vinnukona í Holti. Ingibjörg sú, fædd um 1760, var alla tíð vinnukona eða húskona á ýmsum bæjum í Austursýslunni eða Skagafirði. Elín litla hefur að líkindum vaxið upp í skjóli móður sinnar, sem hefur hlotið hlutskipti margra einhleypra vinnukvenna á þessum árum, að flækjast milli vista með óskilgetna dóttur í farteskinu. Ferill þessar mæðgna verður ekki rakinn til hlítar enda heimildir skörðóttar. T.d. er ekki vitað hvar Elín var fermd. En upp úr 1820 giftist hún Rósinkar Guðmundssyni frá Köldukinn sem líka var hjábarn. Þau bjuggu í Hamrakoti á árunum 1824-1828 en fluttu vestur í Dali um 1830 og báru þar beinin. Ingibjörg móðir Elínar dó 8. janúar 1843 í Þorgeirsstaðahlíð[2] í Miðdölum hjá dóttur sinni.

Hannes hefur líklega haft lítil afskipti af þessari síðbornu dóttur sinni, virðist líka kominn á fallanda fót. Nú leitaði hann úr Húnaþingi og settist að hjá elstu dóttur sinni, Önnu f. um 1755, og manni hennar Þorvaldi Sigurðssyni en þau bjuggu allmörg ár á Merkigili í Austurdal í Skagafjarðarsýslu og eiga fjölda merkra afkomenda. Þar dó Hannes 7. júní 1800, úr „innanmeini og brjóstveiki.“ Í prestsþjónustubók Goðdala, þar sem andlátið er skráð, er hann sagður 87 ára sem mun misritun fyrir 77 ár. Hannes hefur verið gjörsamlega eignalaus því engin dánarbússkýrsla er til um hann.


[1] Rentukammer B27/21, örk 2. Hreppstjórar Torfalækjarhrepps gera grein fyrir vanskilum landseta Þingeyraklausturs, 17. júlí 1790. Plaggið virðist vera uppkast og ekki ritað eftir ströngustu málfræðireglum.
[2] Sbr. Jón Guðnason: Dalamenn I, bls. 100.

Þættir úr sögu sveitar

Undir titlinum Þættir úr sögu sveitar birtir Jón Torfason nokkra þætti úr sögu Torfalækjarhrepps frá lokum 18. aldar og fyrri hluta 19. aldar. Þá voru í hreppnum 20 jarðir þar sem auk húsbænda var margt vinnufólk og einnig húsfólk. Í þáttunum verður saga þessara jarða og þess fólks sem þar lifði rakin lítillega. Íbúar sveitarinnar tengdust á ýmsa vegu og verður reynt að draga sitthvað fram um samskipti fólks en margt er þó óvíst um tengsl einstakra manna og kvenna.

Höf. rzg
 
Prenta Prenta  
 
Til baka
 

©2024 Húnahornið