Fljúga hvítu fiðrildin
fyrir utan glugga
þarna siglir einhver inn
ofurlítil dugga

söng Sveinbjörn Egilsson við börn sín suður á Eyvindarstöðum á Álftanesi en örlögin sendu honum eins og okkur hinum hann Jón Árnason, prestson norðan frá Hofi á Skaga, sem hóf nám í Bessastaðaskóla, eftir tvo vetur í verinu og undirbúning hjá sr. Ásmundi í Odda.
Okkur þykir stundum sem Sveinbirni hafi verið lítt launað brautryðjendastarf á akri tungu og þjóðmenningar þegar hann stóð andspænis pereatinu 1850. Nemendur hrópuðu niður rektor sinn með því að ganga milli húsa í Reykjavík en yfirvöld í Kaupmannahöfn stóðu við bak Sveinbjarnar.

Hann átti að vísu aðeins hálft þriðja ár ólifað þegar þessir atburðir gerðust. En þjóðsagnasöfnun þeirra Jóns og sr. Magnúsar Grímssonar fór að koma í ljós þegar leið á sjötta áratuginn og hefur verið fræðimönnum viðfangsefni æ síðan. Í Húnavöku 2019, ársriti USAH, er skemmtileg grein um þjóðsagnasafnarann og bókavörðinn eftir sveitunga Jóns, sagnfræðinginn Kristján Sveinsson.

Annar Húnvetningur, Sigurður Nordal prófessor, gaf út fyrir rúmum 60 árum Sagnakver Skúla Gíslasonar, skreytt myndum  Halldórs Péturssonar og með fróðlegum og skemmtilegum formála.

Höfundurinn, Sigurður prófessor, ólst upp á Eyjólfsstöðum og segir að þjóðsögurnar hafi ekki verið til þar í Vatnsdal nema í slitrum þrjátíu árum eftir útkomu þeirra. Á því sást hvað eftirsóttar þær voru til lestrar, en honum sjálfum, þá átta ára dreng, varð það til láns að borgfirskur vinnumaður flutti í sveitina með bækur í tveimur koffortum, þ.á. m. þjóðsögurnar og hafði borgað fyrir þær 30 krónur. Það var fullur fjórðungur af árskaupi hans.

Áðurnefndur Skúli Gíslason var prestur á Breiðabólstað í Fljótshlíð, en útgefandinn Sig. Nordal, rekur nokkuð uppvöxt hans í Vatnsdalnum þangað sem móðir hans flutti með hann eftir hjónaskilnað. Sérstaklega eru Brúsastaðir nefndir til sögunnar þar sem helsti sögumaður Skúla, próventukarlinn Páll Ólafsson átti síðustu æviár sín hjá Steingrími prestssyni frá Undirfelli.

Í Sagnakverinu er fjöldi sagna, s.s. Galdra-Loftur, Leirulækjar-Fúsi, Séra Hálfdán í Felli, Séra Eiríkur í Vogsósum, Bíddu hérna, Garún, Garún, Móðir mín í kví, kví, Vígð Drangey, Átján barna faðir í álfheimum, Kirkjusmiðurinn á Reyni og Gissur á Lækjarbotnum.

Fjöldi vísna felst í þjóðsögunum, kirkjusmiðurinn hét Finnur eins og segir í vísunni:

Senn kemur hann Finnur
faðir þinn frá Reyn
með þinn litla leiksvein.

Í einum kafla Sagnakversins eru draumsögur sem vísur fylgja.

Gamall vinur, dauður og grafinn, kom til brúðgumans í draumi og kvað:

Helltu út úr einum kút
ofan í gröf mér búna
beinin mín í brennivín
bráðlega langar núna.

Jón hrak sem grafinn var út og suður kom til prestsins í draumi og kvað:

Kalt er við kórbak
hvílir þar Jón hrak.
Allir snúa austur og vestur
ýtar nema Jón hrak.
Kalt er við kórbak.

Skáldið Stephan G. Stephansson gerði af þessari litlu vísu merkilegt kvæði sem átt hefur leið í sýnisbækur og margur fengið dálæti á. Upphaf þess ljóðs er:

Kirkjubækur þar um þegja –
þó er fyrst af Jóni að segja,
hann skaust inn í ættir landsins
utanveltu hjónabandsins.
Fyrir þá sök ekkert erfði hann,
uppeldinu fyrirgerði hann,
sem varð byrði bundin valdi
byggð hans, sem hún eftir taldi.

Laugardaginn 17. ágúst verður nokkuð um dýrðir á Skagströnd, í bæ og sveit, en þá verður 200. afmælisdagur Jóns þjóðsagnasafnara frá Hofi.

Tökum daginn frá, vefgestir góðir.

Meira efni tengt Jóni Árnasyni og ljóð af Jóni hrak:
Römm er sú taug er rekka dregur: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=15326
Eg var oftast að lesa: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=15105
Sálarkufl úr sólskini: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=13068  
Jón hrak: http://bragi.arnastofnun.is/ljod.php?ID=3154   

Ingi Heiðmar Jónsson