Það er nánast pínlegt að hlýða á fjármálaráðherrann okkar réttlæta þá ákvörðun að hækka virðisaukaskatt á ferðaþjónustuna. Frá honum hafa heyrst fullyrðingar um að greinin hafi fengið „skattaívilnanir,“ eigi að sitja við sama borð og aðrar atvinnugreinar, og sé búin að slíta barnsskónum, sem er bara fyndin framsetning. Þetta virðast vera lykilhugtökin í rökstuðningi ráðherrans ásamt því að hægja eigi á vexti atvinnugreinarinnar. Ég ætla ekki að eyða tíma í að hrekja akkúrat þessar fullyrðingar, það hafa margir málsmetandi menn gert, innan sem utan ferðaþjónustunnar. En segi það þó að umræðan er full af frösum og klisjum sem hafa ekkert innihald ef betur er að gáð.

Það eru hins vegar tvö atriði sem mér er beinlínis skylt að fjalla um. Annars vegar sú sorglega staðreynd að hérna er verið að leggja á dæmalausan landsbyggðarskatt og hins vegar boðaðar mótvægisaðgerðir fyrir ferðaþjónustuna úti á landi sem verið er að „skoða.“ Þegar stjórnvöld „skoða“ eitthvað, verður maður ósjálfrátt skíthræddur við að ekkert gerist.

Undanfarin ár hefur ferðaþjónustan úti á landsbyggðunum verið að byggja sig upp og séð og fundið áður óþekkt tækifæri til að lífga upp á byggðir sínar og skapa lífsviðurværi fyrir íbúana. Upp hafa sprottið allskyns ferðaþjónustufyrirtæki sem veita heimafólki atvinnu, byggja á sérstöðu svæðanna og draga fram í dagsljósið frumkvöðla og dugnaðarforka sem bera hag sinna héraða fyrir brjósti. Við höfum leynt og ljóst verið að bíða eftir því að augu ferðamanna og ferðaskipuleggjenda beinist að öðrum svæðum en Suðvesturhorninu og Suðurlandi og búið í haginn til að taka á móti fleiri gestum út á land. Ferðaþjónustan hefur lagt í kostnað við uppbyggingu á afþreyingu, gistingu og veitingum sem byggir á sérstöðunni sem svo mikilvæg er til að gera skorið sig úr. Allt virðist í blóma og tækifærin blasa við, en þá kýs ríkisstjórnin að reka fleyg í þessa uppbyggingu og draga mátt úr fólki við að byggja upp lífsviðurværi og þróa þjónustu við ferðamenn. Ég leyfi mér að fullyrða að þessi uppbygging ferðaþjónustunnar úti á landi undanfarin misseri er stærsta og besta byggðaaðgerðin sem farið hefur í gang í áratugi. Og það sem meira er, án aðkomu stjórnvalda sem frekar virðast búa til vandamál í tengslum við ferðaþjónustuna þessa dagana en leysa þau.

Nú skal þessi uppbygging stöðvuð með illa ígrunduðum hækkunum á virðisaukaskatti sem ekki bara skerða möguleika okkar úti á landi til frekari uppbyggingar og starfafjölgunar í ferðaþjónustu heldur auka líka vandamál ferðaþjónustunnar syðra. Það verður of dýrt fyrir ferðamenn að ferðast út á land. Þeir munu því halda til á Suðvesturhorninu og Suðurlandi sem aldrei fyrr og skapa enn meiri massavandamál þar en við höfum áður séð. Þið munið þetta með að „dreifa ferðamönnum um landið“ rétt eins og áburði er dreift á tún nú í vorblíðunni. Það verður í besta falli lélegur brandari með hækkun virðisaukaskattsins.

Að mínu mati er aðstöðumunur á því hvernig landsbyggðarfyrirtæki geta tekið á hækkuninni og hvernig ferðaþjónustufyrirtæki syðra geta gert það. Þar verður massinn áfram – væntanlega með öllum sínum vandamálum, þar verður hugsanlega hægt að færa þetta að einhverju leyti út í verðlagið. Við úti á landi eigum þess hins vegar ekki kost og því þurfum við að draga saman seglin inn á við í okkar rekstri sem birst getur á margvíslegan máta, samfélaginu sem við búum í til tjóns.

Allir alvöru stjórnmálamenn hafa framtíðarsýn. Þeir koma með lausnir samhliða greiningum á vandamálum. En íslenskum stjórnmálamönnum er tamt að skjóta fyrst og spyrja svo. Demba fram illa rökstuddum aðgerðum líkt og þessari virðisaukaskattshækkun, án samráðs, m.a. í gegn um sína eigin Stjórnstöð ferðamála, án trúverðugra greininga á afleiðingum og algjörlega með skammtímahagsmuni í huga. Okkur er því ætlað að pissa í skóinn okkar eina ferðina enn.

Það sýndi sig fyrir allmörgum árum þegar veiðar á þorski voru verulega dregnar saman á milli ára að það var ýmislegt hægt að gera til mótvægis þeim aflabresti í sjávarbyggðum landsins. Núna heyrist ekkert um slíkar aðgerðir, ekkert tilbúið, það á bara að „skoða“ þrátt fyrir að ferðaþjónustan sé nú orðin mikilvægasta atvinnugreinin á Ã�slandi og hafi skilað margfalt meiri árangri í byggðamálum en nokkur aðgerð stjórnvalda. Að ekki sé talað um gjaldeyrissköpun greinarinnar og þeim 70 milljörðum sem hún skilar í skatttekjur til ríkisins árlega um þessar mundir.

Ráðherrann hefur talað um að einn möguleikinn sé að fara í sérstakt markaðsátak fyrir landsbyggðina. � nokkur ár hefur verið í gangi markaðsátak sem heitir �sland allt árið. Það hefur það að markmiði að kynna landið sem heilsársáfangastað. M.a. vegna þess átaks er vetrarferðaþjónustan aðeins farin að skjóta rótum á nokkrum stöðum úti á landi og við fundum vel fyrir því í vetur. En hækki virðisaukaskatturinn tökum við mörg skref til baka og sú uppbygging sem hefur átt sér stað yfir vetrartímann verður að engu gerð. Með öðrum orðum að þá er raunveruleg hætta á að öll sú markaðssetning sem farið hefur verið í eyðileggist og við förum aftur til þeirra tíma þegar ferðaþjónustufyrirtæki voru meira og minna lokuð yfir vetrartímann. Þrátt fyrir að hafa hér öll tækifæri í hendi til að byggja upp sterka heilsársatvinnugrein.

Ég hef oft sagt það í góðra vina hópi að við Ã�slendingar kunnum ekki að stýra okkar eigin efnahagsmálum. Þessi ráðstöfun sem boðuð hefur verið er enn ein sönnun þess að okkur er ekki við bjargandi þegar kemur að efnahagsmálum og ákvarðanatöku þeim tengdum. 

Erum við virkilega ennþá stödd þarna?

Karl Jónsson

Höfundur er meðeigandi og framkvæmdastjóri Lamb Inn á Öngulsstöðum og formaður Ferðamálafélags Eyjafjarðarsveitar.