Þú byltist áfram, þú beljar og fossar
ó, Blanda sem áður fyrr.
Þig seiða og töfra sjávarsins kossar
í sál þér er hamingjubyr. BS

Húnavaka, ársrit USAH, geymir ritsmíðar, ljóð, æviþætti, ættfræði, fræði forn og skáldaþanka fjölmargra Húnvetninga og þakkarefni er starf Stefáns á Kagaðarhóli, Ingibergs á Skagaströnd, fjölmargra ungmennafélaga og ritnefndarmanna sem hafa lagt á sig mikið starf til að halda úti Húnavökunni. Þorsteini Matthíassyni skólastjóra gleyma þeir ekki sem nutu kennslu hans við Barna- og unglingaskólann á Blönduósi. Samstarf þeirra Stefáns Jónssonar kennara kveikti fyrsta ritið, upphafið að útgáfustarfinu sem stendur enn í fullum blóma eftir nær 60 ár.

Kollegi Þorsteins og fyrirrennari Steingrímur Davíðsson skólastjóri, sinnti einnig sveitarstjórnarmálum og stóð við stýrið þegar hreppurinn eignaðist land fyrir utan á og Barnaskólanum var valinn staður. Brynleifur læknir Steingrímsson flutti hátíðaræðuna á aldarafmæli staðarins 1976 og lauk henni með óði til Blöndu sem einnig var óður Blönduóss:

Hver þín alda var óskadraumur
hver ógn mitt vald og sorg.
Hvert þitt gljúfur minn gleðiflaumur
mín gæfa og framaborg. BS

� sama Húnavökuriti, árið 1977, er ljóð föður hans, Steingríms skólastjóra um Fagra-Hvamm, hvamminn við fljótið, beint undan Barnaskólanum þar sem hann rifjar upp bjarta vornóttina:

� ferska lundinn er ljúft að ganga
um ljósar nætur sem bjartan dag
þar bjarkarkrónur og blómin anga
en blæösp roðnar við sólarlag.
Þar öðlumst drauma við elfarniðinn
um andans björtustu vonarlönd.
Vorsótta færir oss fuglakliðinn
og fjallatindunum geislavönd.

Þeir sem hlusta á RUV1 hafa kannski heyrt viðtal við Jón Kalman árla dags 19. sept. Þar upplýsti rithöfundurinn að Jóhann Sigurjónsson og Kristján Fjallaskáld  eru skáldin sem leiða hann af stað í skáldsögunni Fiskarnir hafa enga fætur. Sagan er nú kvöldsaga á RUV1. Listamenn lifa á óhamingjunni, skáldið kemst ekki undan því að skrifa og svo vill það kannski berjast gegn óréttlæti, græðgi og heimsku. Skáldskapurinn er okkur blóð, örvænting, gleði og heimska, hann er okkur allt. Skáldið hafði ýmislegt að segja áheyrendum í þessu morgunspjalli þeirra Höllu Þórlaugar.

Jóhann frá Laxamýri var fyrsta skáldið sem Jón Kalman las, þá kominn um tvítugt en hafði til þess tíma mest lesið Ævintýrabækurnar og spennusögur en frá því hefur Jóhann verið í för með yngra skáldinu:

Fuglar flugu yfir hafið
með fögnuði og vængjagný,
– hurfu út í himinblámann
hratt eins og vindlétt ský.

Þannig birtist miðvísan úr ljóði Jóhanns Heimþrá, vængjuð af léttleikanum en fær þyngslalegt andsvar frá þanginu í lokavísunni:

Þangið, sem horfði á hópinn,
var hnipið allan þann dag. –
Bylgjan, sem bar það uppi,
var blóðug um sólarlag.

Heimþráin er ekki síður nagandi en hver önnur þrá og er lituð af blóði í þessari leiftrandi mynd. Skáldaþankar Jóhanns birtast umbúðalausir þegar hann sest hjá Benedikt Gröndal, hinum snjalla meistara máls og mynda.

Ég fann að hjarta mitt hraðar sló
og hiti braust fram í kinnar.
Ég vildi tala, en á vörum dó
hver viðleitni tungu minnar.

Benedikt Gröndal var mikill félagi Jóns �rnasonar bókavarðar en faðir Gröndals, Sveinbjörn rektor Egilsson á Eyvindarstöðum, gerði Jón að heimiliskennara hjá sér áður en Jón lauk námi í Bessastaðaskóla og var hann sem einn af fjölskyldunni um árabil. Jón fæddist norður á Skaga. Frá bæjum í Hofssókn á Skaga reru útvegsbændur og þar var útræði bænda framan úr Langadal. Frá Höfnum á Skaga var var róið þegar fiskigengd var norðanlands. Vermenn sóttu svo vestur undir jökul og til Suðurnesja þegar fisklaust varð nyrðra.

Ã�sbúðir á Skaga eru austasti bær í sinni sveit. Þaðan reri Erlendur á Holtastöðum fyrsta miðvikudag í vetri árið 1796 þegar ofsaveður hrakti fáliðaða skipshöfn hans allt austur á Flateyjardal. Var þá einn skipverja örendur en hinir hart leiknir sem von var, að berjast dögum saman við stórsjóa í opnum báti. Til Grímseyjar sáu þeir á lokadegi hrakninganna, en þetta sama haust flutti Grímseyjarpresturinn Ã�rni Illugason vestur á Skaga og tók við staðnum á Hofi. Þar fæddist síðar áðurnefndur  Jón þjóðsagnasafnari, sonur prestsins og þriðju konu hans, Steinunnar Ólafsdóttur ljósmóður og systur Guðríðar í Háagerði. Um Hraknings-Erlend orti Rúnar Kristjánsson:

Erlendur með afli og dug
ógnar varðist grandi.
Braust í gegnum báruflug,
bjargaði sér að landi.

Ekkert niður dáð hans drap,
drift í kófi meina.
� honum var íslenskt skap
sem uppgjöf þekkti ei neina.

Þar var kappið kjarnamanns
kynnt með þoli bestu.
Njóti í öllu niðjar hans
nafns og ættarfestu.

Til Erlendar Guðmundssonar á Holtastöðum má rekja ættir margra Húnvetninga en dóttir hans, Ósk í Sólheimum og kona Pálma Jónssonar, var móðir Ingiríðar á Stóra-Búrfelli, Bjargar á Tindum, Erlendar í Tungunesi, Ingibjargar í Holtastaðakoti, Elísabetar á Eyvindarstöðum, Jóns Pálmasonar í Stóradal og Sigríðar á Snæringsstöðum í Svínadal, öll alsystkin. Nafn ömmu sinnar bar Ósk á Eyvindarstöðum, móðir söngstjóranna, Þorsteins og Gísla Jónssona og mörg börn hafa síðan verið skírð Ósk eða Óskar –  skyld eða vensluð. Skáldið Gísli Ólafsson var bróðursonur Óskar á Eyvindarstöðum, sonur Ólafs bróður hennar á Eiríksstöðum og kenndi sig við þann bæ, en bjó lengst á Sauðárkróki. Gísli orti söguljóð eins og skáldin hér að ofan. Eitt var um ástir Kolfinnu á Geitaskarði og Hallfreðar sem vandræðaskáld var kallaður:

Sumarstund ei staðar nemur.
Stjörnur brosa á himinhveli.
Hallfreður að kvöldi kemur.
Kolfinna er enn í seli.

Lokastöku til þessa versaspjalls skulum við sækja norður á Melrakkasléttu. Þar varpaði athugull maður fram þeirri spurningu hvort eitthvað væri að marka veðurspána hans Jóns Eyþórssonar. Sigurður �rnason verksmiðjustjóri á Raufarhöfn reifaði umræðuna:

Mikill liggur munur í
maður og Guð að vera.
Annar getur upp á því
hvað ætli hinn að gera.

Tilvísanir:
Húnavaka – pantanir: usah540@simnet.is 
Óður minn til Blöndu: http://bragi.info/hunafloi/ljod.php?ID=5495
Ljóð Steingríms skólastjóra: http://bragi.info/hunafloi/ljod.php?ID=5496
Viðtal Höllu Þórlaugar við Jón Kalman: http://ruv.is/sarpurinn/ras-1/skaldskapurinn-flettir-ofan-af-heiminum/20170919
Heimþrá: http://bragi.info/ljod.php?ID=3123
Hjá Benedikt Gröndal: http://bragi.info/ljod.php?ID=3431
Annríki á biskupskontór, bréf Gröndals:  http://stikill.123.is/blog/2016/08/02/752437/
Jón Ã�rnason frá Hofi: http://stikill.123.is/blog/2016/08/16/753120/
Halldóra Bjarnadóttir frá Háagerði og Jón Ã�rnason: http://stikill.123.is/blog/yearmonth/2016/06/
Erlendur á Holtastöðum 1796: http://stikill.123.is/blog/2017/09/12/769548/
Rúnar Kristjánsson/fleiri ljóð: http://bragi.info/hunafloi/hofundur.php?ID=16158 og http://stikill.123.is/blog/record/433389/
Gísli frá Eiríksstöðum: http://bragi.info/hunafloi/ljod.php?U=g0&ID=2976
Sigurður á Raufarhöfn: http://bragi.info/hunafloi/visur.php?VID=30129
Erl. G. – Erl. P.og Erl. Klem. http://stikill.123.is/blog/2017/07/30/767924/

Ingi Heiðmar Jónsson