Rúna er ekki bara hestamannabók eða Húnvetninga, heldur er hún mikil Ã�slendingabók. Sigmundur Ernir heldur um penna með þessum snjalla hestamanni. Þetta er bók fyrir sælkera  – á móðurmálið.

Skoðum eina lýsinguna, upphafið að Blönduósferð Júlíusar bónda, afans á Mosfelli. Rúna lýsir:

„Guðrún amma af Ströndum norður sendi alltaf út viðvörun þegar afi ætlaði að aka alla leið í kaupstaðinn. Þá  steig hún föstum sóla út á hlaðvarpann og tæmdi bæjarhlaðið í einni svipan. Fáar æskuminningar eru mér raunar eftirminnilegri, en þá vaggaði sú gamla um eins og gæsamamma og skipaði ungviðinu burt, þvílík hætta væri á ferðum að ekki mætti taka nokkra áhættu á meðan Willysinn yfirgæfi svæðið.

Svo snaraðist kempan aldna upp í jeppann með marautt planið fyrir framan sig og prumpaði jálkinum af stað í öllum þeim rykkjum og hnykkjum sem áttu við verklagið. Og eftir það ók hann eftir miðjum veginum, eins og til eigin öryggis og vék aldrei fyrir þeim sem á móti komu, svo þeir urðu ýmist að stöðva eða bremsa í botn á meðan hans hátign af Mosfelli fór um héraðið, heyrnarlítill og hamingjan uppmáluð."

Bókin Rúna kom út 2017, sögukonan, Rúna frá Mosfelli, flutt heim eftir Þýskalandsdvöl, hjúskap og marga sigra á skeiðvellinum.

Hugum nú að hestavísum:

� hausti fölnar fegurst rós
flýr öll prýði úr högum.
Nú er fallinn Leiri ljós
ljósum fækkar dögum.

Birna Jónsdóttir, ættmóðir Fagranesmanna á Reykjaströnd, orti vísuna þegar reiðhestur hennar og uppáhaldsgæðingur var felldur.

Páll frá Holti á �sum kvað:

Hratt fram rýkur hestur sá
harmur víkur ærinn.
Hattur fýkur höfði frá
hárið strýkur blærinn.
Jakob á Skúfi yrkir:
Blakkur undan fákafans
fljótt sem tundur svífur.
Veinar grund við hófför hans
holtin sundur rífur. 

Ljúkum hestastökum með vísu Guðríðar frá Austurhlíð, sem situr allroskin norður á Sauðárkróki og vinnur enn að nýjum myndum með nál sinni og listamannshuga.

Hvekktu hann aldrei. Kembdu´ hann milt.
Kærleiksgaldri beittu.
Sé hann baldinn, blítt og stillt
boðs og valda neyttu.

Einn af öndvegisrithöfundum okkar flytur í Vatnsdalinn vestan frá Melum. Það var 1883. Ingunn á Kornsá fór að skrá minningar í ellinni, góðu heilli. Hún hefur þann formála að hún dugi lítt til að gera bændavísur eins og sumir gátu en rita kann hún. Það sér lesandinn fljótt. Maður Ingunnar, Björn Sigfússon var einn Blöndælanna, dóttursonur Björns sýslumanns í Hvammi og öflugasti baráttumaður fyrir Kvennaskóla Húnvetninga sem byrjaði menningu sína á Undirfelli við umsjón sr. Hjörleifs Einarssonar.

Ingunn skrifar að Eyjólfsstaðahjón „hefðu sýnt mikið þrek og stillingu, er þau urðu fyrir þeirri þungu sorg, að missa Sigurð, einkason sinn, á sviplegan hátt, er hann var á leið til háskólans í Kaupmannahöfn. Var hann hið besta mannval, fríður, gáfaður og gervilegur, hvers manns hugljúfi, er honum kynntist, og augasteinn foreldra sinna. Ekki munu margir hafa heyrt til þeirra æðruorð og létu þau þó stórum á sjá á skömmum tíma. Bróðurson Jónasar, Sigurð Nordal prófessor, ólu þau upp. Bætti hann þeim mikið sonarmissinn, enda voru þeir frændur taldir líkir um margt. Þó mun það sár aldrei að fullu hafa gróið."

� Föðurtúnum, riti Páls Kolka, er mynd á bls. 272 úr baðstofunni á Eyjólfsstöðum þar sem drengurinn Sigurður Nordal situr við lestur.

Tilvísanir:
Júlíus á Mosfelli: http://bragi.info/hunafloi/hofundur.php?U=j0&ID=16036&ut=1
Hinn afinn, Höskuldur frá Vatnshorni: http://bragi.info/hunafloi/hofundur.php?U=h0&ID=15314&ut=1
Hestavísur: http://bragi.info/hunafloi/visur.php?ID=3&ut=1
Vatnsdælingar fyrir 1880: http://stikill.123.is/blog/2015/07/14/733214/

Ingi Heiðmar Jónsson