Líkast er því að setjast inn hjá kunningja og hlusta á tíðindin úr sveitinni, kaupstaðnum eða frá bróður Árbakkabónda, Sigvalda á Skeggsstöðum, að fá í hendur 4 bréf Ólafs á Árbakka, aldargömul, skrifuð og send Birni bróður hans í Winnipeg og komin aftur að vestan á Landsbókasafnið – með fréttir og systkinahlýjuna, dálitlar áhyggjur yfir hjónabandinu, flugufréttir komnar upp til Íslands, talað um Imbu systur og Alla bróður.

Foreldrar systkinanna bjuggu í Finnstungu við manntalið 1870 en faðir þeirra, Björn yngri Ólafsson lést þar 7. febr. 1873 og Bjorn Olson, viðtakandi bréfanna segir frá kjörum móður sinnar og sínum eigin, en hann hlaut hlutskipti smalans til tvítugs – og stundum harla harðvítugt - en þá flutti hann vestur.

Hann skrifar:„Árið 1887 kom BSBaldvinsson og hélt fund í Bólstaðarhlíð sem var töluvert sóttur af því fólki sem var að hugsa um flutninga vestur. Sigvaldi bróðir minn var þar á meðal og þegar hann kom heim fór hann að íhuga málið vandlega og tala um að þangað mundi best að fara fyrir mig.“

BBO skrifar:„Síðasta árið sem við vorum í Tungu var Jónas J. Húnfjörð – þá hjá föður sínum Jóni Rafnssyni til heimilis í Rugludal – tekinn til að kenna okkur börnunum lestur, kverið, skrift og reikning. Var hann í áliti sem barnakennari. Hann var ljómandi skrifari, lipur kennari og ágætis söngmaður á þeim árum og vanalegast forsöngvari í kirkjunum þegar gömlu forsöngvararnir leyfðu þá tilbreyting.“  

BBO segir líka frá örnefnum og landsháttum í Finnstungulandi:

„Fyrir neðan túnið í Finnstungu var stór hylur kallaður Ferjuhylur og var faðir minn ferjumaður þau ár sem hann lifði í Tungu. Ennfremur átti hann afar stóran og sterkan rauðskjóttan hest sem hann brúkaði til að hjálpa ferðamönnum yfir ána sem ekki vildu ferju eða höfðu hesta er þeir treystu til að vaða og koma sér yfir ána.

Það var þrennt í Tungu sem tók hald á huga mínum í bernsku: Áin Blanda, Tunguhnjúkur er gnæfði til himins ægilegur en samt tignarlegur og stórt bjarg, kallað Grásteinn er stóð í hlíðinni rétt fyrir ofan túnið. Frá ómunatíð fylgdi saga að þar byggi huldukona, frámunalega barngóð og væri hún þar ósýnileg nætur og daga.“

Fjögur bréf Ólafs Björnssonar á Árbakka til bróður síns í Vesturheimi, Bj.Bjornsson Olson

1 . . . get ekki skilið við  verk mín hér á Árbakka . . . kviknaði út frá ofnröri

Árbakka 4. jan. 1914

Elsku góði bróðir.

Bestu þakkir fyrir bréfið þitt frá 18. okt. s.l., meðtekið 20. des og alla þá bróðurhugsun og velvilja mér til handa.

Mig hryllir við og hálffyrirverð mig fyrir að neita boði þínu, góði bróðir minn, en samt verð ég að gjöra það að þessu sinni.

Aðallega valda því tvær ástæður. Önnur er sú að ég er alltof ófær til vinnu. Það kemur alltaf einhvers konar bilun fram í skrokknum á mér. Eins og gat um við þig í fyrra, þá var ég svo bakveikur í fleiri ár, að ég þoldi enga áreynsluvinnu. Núna síðastliðið ár hefi ég ekki fundið mikið til þessa lasleika, samt farið mjög varlega að öllum snöggum og þungum átökum fyrir bakið. En núna síðan fyrir Réttir, eða snemma í september, hefi ég verið mjög slæmur í öðrum handleggnum og það svo langan tíma að ég hefi ekki viðþol, get ekki sofið marga nótt fyrir þrautum. Svona lasinn get ég ekki lagt upp í þessa ferð þótt ég beri fyllsta traust til allrar meðlíðunar frá þinni hendi hvað viðvíkur allri vinnu hjá þér. Ég hefi oft í vetur og haust getað stillt mig um að taka ekki hendinni til ýmissa áreynslutaka, sem aukið hafa þrautirnar eftir á og mundi ég ekki síður hafa gjört það hefði ég verið annarra þjónn. Þá helst þoli eg þó að vera sjálfum mér ónýtur.

Hin önnur aðalástæðan er sú, að ég fæ alls ekki Björn minn til að fara með mér og er þó helst hvötin til Ameríku barnanna vegna eða vonin um betri framtíð þeirra þar. Sjálfur vildi ég helst aldrei fara, því ég treysti því alltaf, að ég á einhvern hátt hafi ofan af fyrir mér. Mér þykir leitt að fara frá drengnum mínum meðan ég sé ekkert ábyggilegt um framtíð hans. Ég að vísu veit að hann á gott athvarf hjá Skeggstaðahjónum, en ekki get ég talið upp á að það verði jafnt og þeirra börn. Fleira er það sem er því til hindrunar að fara á næsta vori.

Ég get ekki í svo fljótum hasti skilið svo við  verk mín hér á Árbakka - og jörðina yfirleitt – svo mér þyki viðunandi. Eftir þessu framansagða, skaltu ekki búast við mér, elsku bróðir minn, á næsta vori.

Af okkur er allt gott að frétta annað en þetta sem ég hefi sagt um lasleika minn. Ég setti á í haust lítið eitt fleiri kindur en í fyrra en svo hefi ég misst af þeim í vetur 10, flest af bólusetningu við bráðapest. Svo ég á nú heldur færri en í fyrra. Ekki veit ég hvað ég skulda núna því í gær var ekki búið að gjöra upp reikning minn við pöntunarfélagið, þar sem aðalúttekt mín er. En á Skagaströnd skulda ég núna liðugar 100 kr., sem eru eftirstöðvar af viðarúttekt til byggingarinnar, sem ég gat um í síðasta bréfi mínu til þín.

Hér hefir verið mjög stormasöm, úrfellasöm og óstillt veðurátta í vetur. Alls staðar búið að gefa fé mikið meira  en verið hefir um þetta leyti nú í fleiri ár. Frostlítið hefir samt verið. Núna er víða hér á ströndinni lítið um um jörð. Ég hefi samt, hér á Árbakka, nóga jörð og hefi haft í allan vetur.

Ekkert hefir markvert til tíðinda borið hér sem ég man eftir. Nema 2 menn fórust á bát úr Nesjum hér ytra. Annar þeirra var systursonur Jóns heitins sem var á Leifsstöðum, Sigurður að nafni, kallaður Sigurður stóri. Hinn var vinnumaður frá Víkum. Hann þekkti ég ekkert. Sigurður var að flytja skipshöfn frá Hrauni á Skaga sem róið hafði inn í Nesjum og tók með sér á bát sinn 1 manninn af skipshöfninni. Hvesst hafði nokkuð á suðvestan eftir að bátarnir lögðu af stað og þegar þeir komu út fyrir Skagann þá hafði hann verið svo misvinda og í einum bylnum hrakti undir þessum 2 mönnum en hinn báturinn komst lukkulega af.

Núna frétti ég kona Hinriks á Hofi hafi orðið bráðkvödd í fyrrakvöld. Hún var dóttir Eysteins sáluga frá Orrastöðum. Og Undirfellskirkja í Vatnsdal brann á annan í jólum til kaldra kola. Hafði kviknað út frá ofnröri um messutímann svo séra Bjarni varð að hætta við að predika og forða sér undan eldinum og þá hefðu líka allir hlustendur verið farnir út. Í gamla daga hefði það ekki þótt Guði þóknanleg predikun ef í kirkjunni hefði kviknað á meðan.

Ég bið þig bera systur minni innilega keðju okkar hjónanna og segðu henni að ég skuli bráður skrifa henni. Ég get það ekki núna því pósturinn á að fara um Bl.ós á morgun, en ég þoli ekki að skrifa meir núna fyrir þrautum í handleggnum. Ég tók mig of seint til að skrifa. Konan mín og krakkarnir biðja innilega að heilsa þér. Sjálfur kveð ég þig með hjartans óskum um gott og farsælt nýja árið sem og alla ævinlega.

Þinn ævinl. elskandi bróðir Ól. Björnsson

2  . . . ½ jörðin Kálfshamar. . . afarlítill miði til Imbu

Árbakka á Skagaströnd 29. Nóv. 1920

Góði besti bróðir.

Þá loks komst það í verk að taka blað í hönd til að rissa þér á nokkrar línur. Oft hefi ég ætlað að gjöra það en aldrei komist á nú í fleiri ár.

Af okkur er sama að frétta og var þá þú varst hér á ferðinni seinast, svona yfirleitt. Heilsufar okkar þetta líkt. Má kallast gott. Ég er að vísu alltaf slæmur af gikt annaðsl. og get enga erfiðisvinnu  gjört. Kona er farin að finna til giktar og afturfarar nokkuð. Enda vinnur hún alltaf mikið. Núna er hún alveg ein við öll bæjarstörf. Stúlku er næstum ómögulegt að fá hér núna. Þær eru komnar allar burtu. Nema það sem fast er við sín eigin störf. Við létum Boggu dóttur okkar fara á Kvennaskólann í Reykjavík í fyrrahaust og aftur í haust. Bjössi minn fór suður að Hvanneyri í haust, er þar við skepnuhirðingu og eftirlitsmaður við fóðurrannsóknir og skýrsluhald yfir það. Mig minnir að ég skrifaði þér það að ég léti hann fara á Hvanneyrarskólann og var hann þar í 3 misseri. Ég lét hann vera þar sumarið á millum skólavetranna til að læra vinnu. Hann er nú orðinn duglegur maður til allrar vinnu. Sérstaklega til heyvinnu. Lítið höfum við gert ábúðarjörðinni til góða síðan hann kom af skólanum. Hefir því mest hamlað hve afarvont hefir verið að fá jarðyrkjuverkfæri og svo hve dýr þau nú eru orðin. Ég hefi ekkert byggt yfir stríðsárin nema hresst upp á gömlu peningshúsin, enga hlöðu byggt og fremur lítið sléttað af túninu.

Búið hefir heldur minnkað nú síðustu árin. Stafar það mest af því að ég hefi verið að kosta krakkana á skólann. Kostnaður á Bjössa mínum var ekki nema 11 hundruð krónur báða veturna, þ.e. náms- og fæðisgjald. En með Boggu þurfti ég að borga 13 hundruð krónur í fyrravetur og töluvert meira í vetur. Þó ekki sé stærri upphæðir en þetta þá sér það fljótt á litlu búi. Enda verð ég töluvert mikið skuldugur í vor.

Ég set núna á – á fóður – 3 kýr, 1 kvígu á 2rum vetri, 62 ær, 12 gemlinga, 3 hrúta og 12 hross. Flestar ær hefi ég eignast 92. Ekki er ég búinn að borga ennþá nema helminginn af jarðarverðinu, eða 1500 krónur. Svo á þessu getur þú séð að búskapurinn hefur gengið í hálfgerðu basli. En það góða við það allt er, að ég er allvel ánægður yfir kringumstæðunum og finn að efnin eru nóg meðan heilsan lafir þetta áfram. Ég er farinn að sjá með vissu að ég verð aldrei mannfélaginu í heild til nokkurs gagns. Er því ekki um annað að gjöra en að reyna að verða því ekki til hindrunar í framfaraviðleitni þess. Það má heldur ekki, því ekki er hún svo stórstíg.

Nú er búist við að Hemmert fari af Skagaströnd á næsta vetri. Verslunarfél. okkar hefir keypt öll verslunarhúsin þar og færir bústað sinn þangað í vor. Kaupverðið var 55 þúsund krónur. Í kaupinu er, auk allra húsa á Skagaströnd, stórt fisktökuhús úti í Nesjum og ½ jörðin Kálfshamar. Við lítum svo á, að þetta sé besta kaup. Húsunum á Skagaströnd fylgir stórt tún. Ekkert veit Hemmert enn hvort hann fer. Hann veit það aðeins, að hann hefir einhvers staðar stöðu hjá hlutafélaginu C. Höpfner, sem verslunin hefir átt. Afhending á verslunarhúsunum á að fara fram 1. júní n.k. Ég sé mikið eftir þeim því þau eru bæði hjónin mjög virðingarverð, fyrir vöndugheit til orðs og æðis. Svo hefir mér oft orðið til góða að flýja til Hemmert þegar mér hefir legið á í ýmsum sökum.

Yfirleitt er hagur bænda hér og raunar yfir allt landið frekar erfiður og í afturför. Kemur það sumpart af dýrtíð og erfiðri verslun. En mestan þátt í því á það hvað tíðin hefir verið erfið undanfarin nokkur ár. Ýmist hafa veturnir verið harðir eða mjög erfitt með heyskap. Sumpart fyrir grasleysi og stundum fyrir votviðri og heyhrakning. Síðasti veturinn fór þó almennast ila með bændastéttina. Hann var svo jafnvondur yfir allt landið. Hér voru margir bændur sem þurftu að kaupa kornmat handa fénaði og ýmsan fóðurbæti fyrir hátt á annað þúsund krónur. Ég mun hafa keypt fóður fyrir allt að 1000 krónur. Í haust og það sem af er vetrinum hefir verið ágætis tíð og yrði veturinn góður svo menn kæmu peningi sínum vel af, án þess að kaupa fóður að, réttu menn fljótlega við aftur.

Af Valda bróður er allt ágætt að frétta. Heilsan þess alls er góð. Efni ágæt og heimilisánægja hin allra besta sem maður á að venjast. Ólöf er annaðhvort gift eða komið að því. Hún fór eiginlega til kærastans í vor og vann honum í sumar. En er samt alltaf heima á Skeggsstöðum á næturnar. Hún er trúlofuð Hjálmari á Fjósum. Kristín er heima og alltaf lifir gamla Margrét. Pétur kallinn er alltaf hjá Valda og vinnur töluvert því viljinn og áhuginn er hreint einstakur. En mikið er hann nú farinn að hrörna.

Ég hefi frétt að eitthvert ólag væri komið á milli þín og konu þinnar, en allt er það ógreinilegt sem eg hefi heyrt um það. Samt hefir mér verið sagt, að þú værir kominn heimanað og til Imbu systur. Góði bróðir, skrifaðu mér nokkuð náið um þetta. Mér fellur það óskaplega illa að þetta skyldi koma fyrir því ég veit að það hefir haft stórfelld leiðindaáhrif á þig.

Ég læt hér inn í afarlítinn miða til Imbu og bið þig að koma því til hennar.

Konan mín biður innilega að heilsa þér. Sjálfur kveð ég þig, kærri bróðurkveðju og bið Guð að gefa þér góða líðan og farsæla ævidaga.

Þinn einlægur bróðir Ól. Björnsson

3  . . . og efni nægileg  . . .  andlát Mjóadalshjóna

Árbakka á Skagaströnd 8. maí 1922

Elskulegi bróðir minn. Mér er fyrir löngu farið að finnast voða langt síðan þú skrifaðir mér. Ég gerði grófa rögg á mig og skrifaði ykkur öllum systkinunum fyrri hluta vetrar 1920 með Halldóri Árnasyni frá Höfnum, þá til heimilis í Winnipeg, sem þá var hér á ferð. Frá ykkur Imbu hefi ég svo enga línu fengið, en Alli skrifaði mér langt og ítarlegt bréf í fyrra sumar snemma. Ég er farinn að hugsa helst að þið hafið aldrei fengið þetta bréf mitt. Það var í sama umslagi til ykkar Imbu, en Alla sér. Þykir mér þó næsta undarlegt að það hafi glatast hjá Halldóri.

Mér líður, og okkur öllum, þetta líkt. Ég er góður af giktinni núna lengi enda vinn enga erfiðisvinnu. Konunni fer aftur á móti töluvert aftur með þrek og vinnuþol. Er farin að finna töluvert til giktar og þreytuverkjum í líkamanum. Hún vinnur líka feiknin öll og venjulega erfiðustu verkin. Krakkarnir eru bæði heima og hafa verið nú í ár. Bjössi hefir í huga að fara á búnaðarháskóla í Noregi á næsta vetri. Hvað verður nú, er ekki gott að segja. Efnalega hangi ég þetta líkt, hefi mjög líkan bústofn og undanfarið, en skulda töluvert sem stafar frá árunum sem ég var að kosta krakkana ofurlítið til mennta. Það hefir líka verið svo dýrt núna undanfarið. Allt upp í 1700 kr. á Kvennask. í Reykv. yfir veturinn.

Úr byggðinni er lítið að frétta nema skuldir  og viðskiptakreppa með mesta móti. Afar vont að fá peninga til nauðsynlegra þarfa sinna. Íslensk vara í lágu verði á móti útlendum vörum og vinnulaunum. En aftur hefir veturinn verið með bestu vetrum nú í háa tíð og því heyfyrningar yfirleitt miklar og fénaður í  lagi. Vorið gott, sem af því er,  og útlit fremur fyrir góðæri hvað tíðina snertir. Það bætir best úr dýrtíðarerfiðleikunum. Hemmert og Jóhanna eru farin af Skagaströnd. Hafa verið á Blönduósi þetta ár, eða hann. Hún hefir verið í vetur í Reykjavík og yngri dóttir þeirra. Hin eldri í Kaupm.höfn. Kaupfélagið okkar keypti verslunarhúsin að Höpfner og flutti af Hólanesi þangað verslun sína. Hreppurinn keypti aftur verslunarhúsið á Hólanesi og hefir það fyrir barnaskóla og fundahús. Sagt er að Hemmert taki við Höpfners versluninni á Bl.ós í vor. Á von á konu sinni eftir nokkra daga. Hann hefir keypt fæði í vetur og raunar mest allt þetta ár. N.N. er settur frá versluninni fyrir drykkjuskap og óreglu. Jón læknir hefir verið mjög heilsulítill undanfarið 1 ½ ár. Ekki getað þjónað en haft aðstoðarlækni. Er nú að frískast óðum og vonar að geta tekið til starfa bráðum. Helst vildi hann segja af sér læknisstörfunum. En getur ekki fengið neitt annað að starfa, sem hann treystir sér til að lifa á. En eignir á hann litlar til að styðjast við. Sigvaldi bróðir hefir það alltaf ágætt. Það allt heilsugott og efni nægileg. Hann stendur sig ágætlega alltaf. Er skuldlaus en á þónokkuð útistandandi. Margrét gamla tengdamóðir hans dó í vetur. Var orðin mesti aumingi. Lá alltaf fyrir, lesandi, lengst af, bænir sínar og sálmavers. Pétur gamli lifir alltaf. Er nú samt töluvert að hnigna. Ólöf dóttir Valda er gift Hjálmari Jónssyni á Fjósum. Þau eiga son Sigvalda að nafni. Hjálmar framfleytir búi sínu á Fjósum, en þau hjónin eru alltaf á Skeggsstöðum. Mjóadalshjónin, Guðmundur Erlendsson og Ingibjörg dóu bæði í vetur með fárra daga millibili. Hann dó úr lungnabólgu. En ég veit ekki hvað varð henni að bana. Ég fór frameftir þegar þau voru jörðuð. Var þar fjölmenni mikið. Hátt á annað hundrað. Frétt hef ég nýlega að Stefán tengdasonur Guðm. sál. sé nú búinn að kaupa Gil í Svartárdal og ætli að flytja þangað í vor. En ekki hefi ég heyrt neitt um, hvað verður um Mjóadalinn. Jónas Einarsson á Kúfustöðum ætlar að hætta búskap í vor. Missti konu sína, Margréti frá Hvammi í vor. En alltaf lifir nafni minn og Guðrún í Stafni og búa þar.

Það er prestlaust hjá þeim Bólstaðarhlíðarhreppingum. Séra Björn Stefánsson frá Auðkúlu hefir verið þar prestur undanfarin nokkur ár. En fékk núna Auðkúlu í fyrra. Þá sagði faðir hans af sér prestembættinu. Björn þjónar samt Bergsstaðaprestakallinu núna. Þeir töluðu báðir Kúlufeðgar yfir þeim Mjóadalshjónum við jarðarförina. Þótti mér ræður þeirra ágætar.

Nú er alþingi okkar nýslitið og þingmenn Norðlendinga á leiðinni að sunnan með Goðafossi. Ekkert hefir frést af þinginu enn nema stjórnarskiptin. Um þau er lítið talað. Fáir bera aukið traust til nýju stjórnarinnar eða finna meira manngildi í þessum nýju ráðherrum en þeim sem fóru frá. Taktu samt með þakklæti og fögnuði, hverju því sem þeim kann að vinnast betur í að efla efnalegt sjálfstæði þjóðarinnar sem nú er í slæmu ástandi. Óljósar fregnir hafa borist um það, að þingið hafi orðið við kröfum Spánverja um innflutning á spönskum vínum. Ef þetta reynist satt, þykir mér það sú versta stjórnarráðstöfun sem þingið hefir gjört síðan eg fór að veita þingstörfum eftirtekt. Mér þykir það óviðunandi minnkun að láta þvinga sig til þess að veita innflutningsleyfið. Þar að auki sé ég ekki alþjóðar hagnað í því að eyða mörgum þúsundum króna og feykimiklum og dýrum tíma í drykkjuslark og margs konar siðspillingu, fyrir það eitt að hækka ögn verð á íslenskum saltfiski. Óskandi að þetta reyndist ósatt. Það kemur bráðum í ljós og öll tildrög.

Ég vona nú góði bróðir, að þú sendir mér línu bráðum og segir mér nákvæmlega af högum þínum og líðan. Ég hefi heyrt að töluvert væri breytt fyrir þér síðan þú skrifaðir mér seinast og langar mikið til að heyra það sanna um það. Hætti svo núna í þetta sinn. Bið þig lofa Imbu að sjá bréfið ef hún kynni að hafa gaman af að sjá það. Býst ekki við að skrifa henni núna nema örfáar línu bara til að heilsa upp á hana.

Konan mín og krakkarnir biðja kærlega að heilsa þér. Ég kveð þig svo með bróðurkveðju og óska þér af alhug góða og ánægjulega ævidaga.

Þinn elskandi bróðir Ól. Björnsson

4  . . . Hjálmar og Ólöf komin alveg að Fjósum . . . á 4 daga skattafund 

Árbakka á Skagaströnd 21. mars 1925

Góði bróðir minn

Nú er von á e/s Goðafoss hingað á hverjum degi á leið til útlanda. Ég ætla nú að nota ferð hans og senda þér ennþá einn gang nokkrar línur, biðjandi þig að skrifa mér nú bráðlega og lofa mér að frétta af þér. Ég skrifaði þér nokkuð rækilega í fyrra af mér. Bað þig þá að skrifa mér af þínum innri og ytri högum.

Mér og mínum líður alltaf þetta líkt eins og þegar þú varst á ferð hjá okkur síðast. Börnin bæði heima meira og minna hvert ár. Þau eru ógift og ólofuð – að svo miklu leyti sem ég veit.

Á Skeggstöðum er lík líðanin og var þegar þú varst á ferðinni. Valda náttúrlega hnignar nokkuð þrekið og Hólmfríði líka. Hjálmar og Ólöf eru komin alveg yfir að Fjósum og búa þar og gengur held ég mikið vel búskapurinn. Þau eignuðust dóttur í vetur sem mun vera óskírð.

Ég verð að hætta, ég á að fara að leggja af stað inn að Syðri-Ey á 4 daga skattafund. Guð farsæli þína ævidaga og gefi góða líðan.

Þinn einl. bróðir Ól.Björnsson

Konan biður kærlega að heilsa þér.

Manntal 1870 – Finnstunga í Blöndudalshólasókn

Björn Ólafsson húsbóndi 49 ára
Anna Lilja Jóhannsdóttir kona hans 44 ára
Jóhannes Sigvaldi 12 ára –  síðar bóndi á Brún og Skeggsstöðum
Ingibjörg 9 ára
Sigríður 8 ára
Arnljótur 6 ára
Ólafur 5 ára – síðar bóndi á Árbakka
Björn 3 ára – BBOlson
Rannveig á 1. ári

Heimildir í Lbs. 559 fol. Bj.Bjornsson Olson frá Finnstungu

Frændi þeirra Tunguhjóna, Jónas Illugason, var hjá þeim til heimilis barn að aldri með foreldrum sínum fardagaárið 1872-3, segir þar frá andláti og erfidrykkju eftir Björn bónda í Svipir og sagnir III/Troðningar og tóftarbrot Rv. 1953: Einn ár bls. 33 

Hluti þáttarins er á Stikilsíðu: http://stikill.123.is/blog/2009/02/17/350800/

Ingi Heiðmar Jónsson