1. Héraðssambandið USAH/í upphafi skammstafað SUAH starfaði 1912-´37 og níu félög sendu fulltrúa á fyrsta sambandsþing:
   Frá Málfundafélaginu Vísi í Bólstaðarhlíðarhreppi: Hafsteinn Pétursson Gunnsteinsstöðum og Erlendur Erlendsson Auðólfsstöðum
   Frá Málfundafélagi Svínavatnshreppi: Jón Pálmason og Páll Friðriksson
   Frá Málfundafélaginu Framtíðin: Sigurgeir Björnsson Orrastöðum og Guðmundur Sigurðsson Kringlu.
   Frá Málfundafélagi Sveinsstaðahrepps: Magnús Jónsson Brekku
   Frá Málfundafélaginu Fjólan: Kristófer Kristófersson Köldukinn
   Frá Ungmennafélagi Blönduóss: Páll Jónsson og Ingibjörg Benediktsdóttir
   Frá Kvenréttindafélagi Blönduóss: Rannveig Stefánsdóttir frá Flögu og Sigurrós Þórðardóttir f. 1876 skólastjóri Blönduósi
   Frá Framsóknarfél. Laxdal: Níels Jónsson frá Balaskarði, Sigvaldi Sveinsson barnakennari f. 1865
   Frá Ungmennafélaginu Framsókn Sigurjón Jóhannsson f. 1889 og Magnús Björnsson Syðra-Hóli
   Fundarboðendur voru Jón Kristófersson f. 1888 frá Köldukinn, síðar kaupm. á Blönduósi og Níels Jónsson á Balaskarði
   Fundarstjóri var kosinn Jón Pálmason Ytri-Löngumýri/Akri og ritari Ingibjörg Benediktsdóttir frá Bergsstöðum á Hallárdal
    
2. Árið 1911 komu nokkrir ungir menn saman til að ræða um stofnun héraðssambands allra æskulýðsfélaga í Austur-Húnavatnssýslu, en þá var aðeins eitt þeirra ungmennafélag. Var þessum mönnum ljóst eins og fleirum að með samræmdri stefnu og starfi félaganna yrðu þau færari til virkra átaka um menningarmál héraðsins.
    
3. Þann 30. mars 1912 var aðalstofnfundur héraðssambandsins haldinn á Blönduósi í veitingahúsinu, sem almennt var kallað þá „Vertshús“.
    
4. Níu félög sendu fulltrúa á fundinn. Málfundafélagið Fjólan hafði helst úr lestinni en skarðið fyllti Bindindisfélagið Viljinn í Torfalækjarhreppi. Þessir fulltrúar sátu fundinn: Jón Pálmason, Guðmann Helgason, Hafsteinn Pétursson, Tryggvi Jónasson, Jón Guðmundsson, Guðmundur Frímannsson, Páll Jónsson, Þorsteinn Bjarnason, Magnús Björnsson, Steingrímur Davíðsson, Jónas Björnsson, Magnús Jónsson, Ingibjörg Benediktsdóttir, Rannveig Stefánsdóttir, Níels Jónsson, Sigvaldi Sveinsson, Guðrún Teitsdóttir, Sigtryggur Benediktsson.
    
5. Á ýmsu valt um líf og starfsemi ungmennafélaga á þessu tímabili. Sum urðu skammlíf, þar sem félagshyggja var af of skornum skammti eða önnur skilyrði fyrir félagsstarfi erfið á vissu tímabili. Svo var t.d. á Blönduósi. Þar voru tvö ungmennafélög stofnuð á fyrstu áratugum aldarinnar, sem brátt hurfu af sviðinu. En þann 16. nóv. 1924 var þriðja tilraunin gerð. Þá var stofnað Umf. Hvöt og gekk þegar í sambandið. Er félagið enn starfandi og nú fjölmennt. (1963)
   Tvö félög, Umf. Framsókn í Höskuldsstaðasókn norðan Laxár og Framtíðin í Torfalækjarhreppi, voru staðföst og virk sambandsfélög allt umrætt tímabil.
   Greinar 1-5 úr þætti Steingríms Davíðssonar skólastjóra Blönduósi, í Skinfaxi 1963
    
6. Framtíð glæst er fyrir stafni

fatist hvergi vökumenn.
Blessun fylgi för og nafni
fleyið verndi heitin þrenn.
Eflið grið og grannasættir
í gæfu snúist háski og böl.
Húnabyggða heillavættir
haldi fast um stjórnarvöl.
Steingrímur Davíðsson USAH Fimmtíu ára afmæliskveðja. Þriðja erindi.

7. Efnið í fyrstu greinum sögukornsins kemur frá skólastjóranum, vegaumsjónar- og ungmennafélagsmanninum, Steingrími Davíðssyni, sem stóð fyrir stofnun umf. Hvöt á Blönduósi 1924.
    
8. Lestrar- og málfundafélög geta að mörgu leyti skoðast fyrirrennarar ungmennafélaganna. Lestrarfélag Bólstaðarhlíðar- og Svínavatnshreppa var stofnað 1846 og svipaði um margt til ungmennafélaga síðari tíma. Það er enn starfandi og nú sem Lestrarfélag Svínavatnshrepps. Um 30 árum síðar kom til sögu Framfarafélag Svínavatnshrepps sem var stofnað1874 og Vinafélag Vindhælinga var vorboðinn í félagsmálum Skagstrendinga. Þau félög voru um
   margt ólík ungmennafélögunum enda dæmi þessi tekin af handahófi til þess eins að sýna þann grunn sem ungmennahreyfingin byggði síðar á.
   Lárus Ægir Guðmundsson: Ágrip af sögu USAH. Húnavaka ársrit 2012
    
9. Framsóknarfélagið Laxdal. Í janúar 1907 var stofnað Glímufélagið Laxdal og var félagssvæði þess Laxárdalur. Hvatamenn að félagsstofnuninni voru
   m.a. Halldór Snæhólm, Níels Jónsson, Balaskarði og bræðurnir, Ingimundur og Stefán Bjarnasynir á Illugastöðum. Eins og nafnið bendir til var einvörðungu stunduð glíma fyrstu ár félagins. Árið 1909 breytti félagið um nafn og nefndist Framsóknarfélagið Laxdal og starfaði mjög líkt og ungmennafélag, varð eitt af stofnfélögum sambandsins og starfaði með til ársins 1922. Árið 1926 rugluðu Framsóknarfélagið Laxdal og Heimilisiðnaðarfélagið Hvöt á Laxárdal saman reitum sínum og nefndist Ungmennafélagið Hvöt. Árið 1929 gekk það í sambandið að nýju en varð þá enn að skipta um nafn vegna þess að annað ungmennafélag var fyrir með sama nafni. Félagið tók sér þá nafnið Ungmennafélagið Morgunroðinn. Árið 1912 kom út fyrsta handskrifaða félagsblaðið, sem bar nafnið Víkingur og kom það út flest starfsár félagsins. Sama ár, 1912, byggði félagið sundpoll og lét kenna sund í 1-2 ár. Bókasafn stofnaði félagið árið 1914 og 1925 gerði svo fyrir eigið fé 13 km langa sleðabraut á leiðinni úr Laxárdal til Blönduóss. Brautin var vel gerð og vörðuð leið og var til mikilshagræðis meðan sleðaflutningar tíðkuðust.
   Lárus Ægir Guðmundsson: Ágrip af sögu USAH Húnavaka 2012
    
10. Landsmótin hafa átt ríkan þátt í að efla íþrótta- og félagslíf landsbyggðarinnar. Í öllum héruðum fer fram mikill undirbúningur og skipulegar æfingar. Það má segja að tímatal margra miðist við landsmót. Það munu ekki allir vinna til verðlauna. En það er hægt að keppa með sóma án þess. Að vera þátttakandi í móti sem þessu er hverjum manni heiður. Leikgleðin er mikilvægust. Gerum þetta mót þetta að móti gleðinnar.
    Takið sigri og tapi með sæmd.
    Saga landsmóta UMFÍ 1909 – 1990 bls. 397, úr ræðu Pálma Gíslasonar form. UMFÍ á landsmótinu 1971. Pálmi var sonur Helgu Einarsdóttur í Grænuhlíð, og Gísla organista Pálmasonar á Bergsstöðum í Svartárdal.
     
11. Um miðjan nóvember s.l. hélt USAH upp á 110 ára afmæli undir forystu Snjólaugar Jónsdóttur, formanns sambandsins, fjölmenn samkoma í Eyvindarstofu, veitingar og ræðuhöld sem við nutum vel sem vorum þangað komin.
    Og sumir nokkuð óvænt:
    Auður Ingimundardóttir húsfreyja í Hólabæ dubbaði höfund sögukorns/IHJ upp í ritnefndarmann við Húnavökuritið með einu símtali – nokkuð löngu – suður á Engjaveg við Selfoss og hann fékk síðan heiðurinn af að kalla saman ritnefnd Húnavöku á fyrsta fund eftir kyrrstöðu- og kóvídtímabil. Sá góði fundur var hjá Katharinu Schneider í Héraðsbókasafninu á Blönduósi miðvikud. 27. apríl s.l. Þar reis upp ritstjóri í stað Ingibergs á Skagaströnd sem staðið hafði vaktina vel og lengi – og var vel fagnað – þ. e. þeim nýja.
    
    Magdalena Berglind Björnsdóttir kennari á Blönduósi, settist í ritstjórastólinn og nú leggjast allir á eitt – að koma út næsta Húnavökuhefti, sem mun ná yfir tvö ár, 2020 &´21 og er vonast til að það verði um jólin.  
    
    Flestir í ritnefndinni hafa starfað þar áður, en lengst þeir Guðmundur Unnar frá Blönduósi, sem dvelur nú úti á Spáni og komst því ekki í afmælisfagnaðinn og svo Magnús B. Jónsson frá Skagaströnd sem af meðfæddri forsjálni hafði laust sæti handa Inga Heiðmari við hornborðið í Eyvindarstofu, nýja öldungnum í ritnefndinni, sem kom með seinni skipum til fagnaðarins 17.nóv. s.l.
    
    En hlýðum nú til hvað sagnfræðingar og bókmenntamenn segja um upphaf ungmennafélaganna:
     
12. Ungmennafélagshreyfingin spratt fram sem einn faldur á mikilli öldu framfara og bjartsýni sem hófst um síðustu aldamót, þ.e. 1900. Samfara stórstígum tækniframförum urðu framfarir í atvinnumálum, en allt þetta yfirskyggði sjálfstæðisbaráttan.
    Nokkru áður hafði samvinnuhreyfingin komist á legg og brátt kom röðin ungmennafélagshreyfingunni, þegar fyrsta ungmennafélagið var stofnað árið 1906. Saga landsmóta UMFÍ 1909 – 1990 bls. 9
     
13. Einn liður í mannræktinni var líkamsrækt og íþróttir. Þar með fengu þessi fyrirbæri nýtt inntak, þau voru ekki aðeins leikur heldur þjónuðu göfugum tilgangi, eflingu atgervis manna. Félagsmenn tóku strax að iðka íþróttir. Fundir hófust með líkamsæfingum og glímu og þeim lauk á sama hátt. Þorsteinn Einarsson telur að kuldinn hafi átt sinn þátt í þessum sið því hús voru óupphituð og því þurftu menn að sækja í sig hita og taka úr sér hroll.
    Saga landsmóta UMFÍ 1909 – 1990 bls. 11
     
14. Hröð var atburðarásin undir aldamótin 1900 að stofna íþróttafélög:
    Glímufélagið Ármann var stofnað árið 1888
    KR var stofnað 1899
    Ungmennafélag Akureyrar var stofnað 1906
    UMFÍ 1907 og ÍR sama ár.
    Fram og Víkingur 1908 og svo mætti áfram telja.
    Saga landsmóta UMFÍ 1909 – 1990 bls. 10
     
15. Það var seinni hluta vetrar, árið1961 sem hófst útgáfa Húnavöku, ársrits ungmennasambands Austur-Húnvetninga, USAH. Ritstjórar og frumkvöðlar þessa fyrirtækis voru kennarar okkar við Unglingaskólann á Blönduósi, Þorsteinn skólastjóri og Stefán bóndi og kennari á Kagaðarhóli. Þar voru stigin fyrstu spor á langri vegferð, sem tafist hefur nú um tíma, sumpart af kóvíd, kannski enn meira af ritstjóraskiptum og svo auðvitað af ómældri tregðu heimsins, en nú er farið að móta fyrir nýrri Húnavöku, þökk sé Magdalenu Berglind ritstjóra, Magnúsi B. öflugum og reyndum ritstjórnarmanni sem kann á flestu skil og svo öðru ritnefndarfólki sem leggur fram sitt lið. Safnað er efni til ritsins í drif á vefpósti, sem nefndarmenn geta síðan skoðað og lagfært, hver í sinni tölvu, heima í stofu. Þetta sparar mjög ferðakostnað og tíma við ritvinnsluna. Stækkar verksviðið!
    En hvað sagði ritstjórinn/IG fyrir 12 árum:
     
16. Ritstjórn./skrifað í Húnavöku 2010
    Ritstjórar Húnavökuritsins hafa aðeins verið þrír, Fyrstu fimm árin voru bæði Þorsteinn og Stefán ritstjórar en frá árinu 1966 var Stefán einn ritstjóri, alls 48 ár eða þar til hann lét af störfum sökum veikinda árið 2008. Stefán hafði alla tíð mikinn metnað fyrir hönd ritsins og vildi veg þess sem mestan. Hann var óþreytandi við að safna efni en skrifaði einnig töluvert í ritið, öll umsjón var í hans höndum og má segja að hann hafi verið límið sem hélt útgáfunni saman. Stefán lést á síðasta ári og er hans minnst fremst í þessu riti. Síðustu tvö árin hefur undirritaður/Ingibergur Guðmundsson tekið að sér ritstjórn Húnavökuritsins.
    Ritnefnd.
    
    Alls hafa 14 manns setið í ritnefnd um lengri eða skemmri tíma, allt frá 2 og upp í 41 ár. Þar á núverandi ritnefnd stærstan hlut. Jóhann Guðmundsson kom inn í ritnefndina árið 1970, Unnar Agnarsson byrjaði árið 1974, Páll Ingþór Kristinsson árið 1981 og Magnús B. Jónsson, ásamt undirrituðum tóku sæti í ritnefndinni árið 1983. Þar á eftir kemur sr. Pétur Þ. Ingjaldsson sem var í ritnefnd í 18 ár en aðrir hafa verið 10 ár eða skemur. Ingib.Guðm. ritstjóri í Húnavöku 2010
     
17. Ritstjóri Húnavökunnar/IG minntist Björns Bergmann í ritinu 2011:
    Á síðasta ári voru eitt hundrað ár liðin frá fæðingu Björns Bergmanns, kennara, ljósmyndara og fræðimanns á Blönduósi. Þess var minnst með ljósmyndasýningu í Héraðsskjalasafninu á Blönduósi þar sem m.a. var reynt að nafngreina fólk og skilgreina viðburði á myndum Björns. Auk fyrrgreindra starfa var Björn lengi þátttakandi í útgáfu Húnavökuritsins. Til útgáfu ritsins lagði hann fram myndir og margvíslegt efni frá sér og öðrum. Hann var einnig traustur prófarkalesari og lagði margt gott til málanna um málfar, réttritun, stíl og efnistök. Björn var hins vegar aldrei formlega í ritnefndinni, hafnaði því sæti alfarið en lagði samt sem áður sitt af mörkum um áratugi sem ritnefndarmaður væri.
    Ritnefnd Húnavöku minnist Björns Bergmanns með þakklæti og virðingu.
     
18. Hér hafa verið tínd saman brot úr sögu einstakra ungmennafélaga og funda frá fyrri hluta síðustu aldar. Efni til að rifja upp söguna verða ýmis en áðurnefndur kvöldfagnaður með ungmennafélögunum þar við Blönduós 17.11 s.l. varð mér sannarlega hvatning til að draga að mér stóru bækurnar sem skrifaðar hafa verið um þessa máttugu hreyfingu til að semja þetta litla sögukorn, en við Húnvetningar höfum skapað okkur þarna nokkurra sérstöðu með útgáfu Húnavökunnar og þökk sé öflugu samstarfi þeirra Snjólaugar á Blönduósi og Auðar í Hólabæ hvað áunnist hefur á síðustu mánuðum – megi svo áfram ganga!

​Heimildir og ítarefni:
Skinfaxi 1963 Stgr. Davíðsson skólastjóri: USAH 50 ára
USAH fagnaði 110 ára afmæli í síðustu viku: https://www.huni.is/index.php?pid=32&cid=19666
Viðar Hreinsson, Jón Torfason og Höskuldur Þráinsson Saga landsmóta UMFÍ 1909 – 1990
Lárus Ægir/Húnavaka: USAH 100 ára: https://timarit.is/page/6458018?iabr=on#page/n11/mode/2up/search/húnavaka
Ingibergur ritstjóri Húnavöku minnist Björns Bergmann kennara, ljósmyndara og fræðimanns: https://timarit.is/page/6455095?iabr=on#page/n9/mode/2up/search/h%C3%BAnavaka

Ingi Heiðmar Jónsson