Það er eftirtektarvert hversu hugmyndum um staðsetningu höfuðstöðva ríkisstofnana á landsbyggðinni er tekið með miklum svigurmælum og stóryrðum. Samt sjá það allir að það er ekkert náttúrulögmál að slík starfsemi þurfi öll að vera innan lögsögu höfuðborgarinnar. Fjarri því. Fjölmargar ríkisstofnanir geta þjónað hlutverki sínu jafn vel  fyrir landið í heild, þó þær séu staðsettar á landsbyggðinni. Því miður eru hins vegar sorglega fá dæmi um að heilar stofnanir eða höfuðstöðvar þeirra séu utan Reykjavíkur og nágrennis. Þó þekkist slíkt og reynslan er almennt góð.

Ótal dæmi eru um að verkefni ríkisins sem sinnt er utan höfuðborgarsvæðisins hafi verið flutt þaðan. En það þekkjast líka dæmi þess að stofnanir hafi verið fluttar í heilu lagi af landsbyggðinni og suður. Fróðlegt er að athuga hvernig því var tekið. Hér skal eitt dæmi nefnt, sem athyglisvert að skoða í ljósi þeirrar umræðu sem hefur átt sér stað upp á síðkastið  varðandi hugmyndir um flutning á heimilisfangi ríkisstofnana út fyrir lögsögumörk höfuðborgarinnar.

Dæmið af Rannsóknarnefnd sjóslysa
Um árabil var Rannsóknarnefnd sjóslysa staðsett í Stykkishólmi. Reynslan var afar góð. Þeir sem stofnunin þjónaði  luku á hana lofsorði. Þar ríkti reglufesta, ráðdeild og afköst þeirra fáu starfsmanna sem þar unnu voru góð.

Þá gerist það að upp kemur hugmynd um að sameina þessa litlu og farsælu stofnun tveimur öðrum, sem áttu það sammerkt að hafa heimilsfesti í Reykjavík. Aldrei var ljáð máls á öðru en því að hin nýja stofnun yrði í Reykjavík og starfsemin í Stykkishólmi lögð niður. Þetta var svo innsiglað með því að frumvarp í þá veru var flutt á 138. löggjafarþinginu  2009–2010 sem  varð svo að lögum 21. febrúar 2013, á 141. löggjafarþinginu. Meðal annars með atkvæðum þeirra sem nú hrópa hátt og í hneykslan yfir þeim mikla óskunda að staðsetja ríkisstofnanir, sem nú eru á höfuðborgarsvæðinu, á landsbyggðinni.

Athyglisverð viðbrögð
En hver voru viðbrögðin að öðru leyti?  Voru þetta kallaðir hreppaflutningar? Töldu menn þörf á áfallahjálp fyrir starfsfólkið? Varð eitthvað herútboð í bloggherjunum vegna þessa? Nei, ekkert slíkt. Það gilti sýnilega allt annað, þegar ríkisstofnun var flutt í heilu lagi, með manni og mús, af landsbyggðinni og suður. Orðinu tvískinnungur hefur örugglega oft verið brugðið á loft af minna tilefni.

Engin fjárhagsleg né fagleg rök mæltu með því að flytja Rannsóknarnefnd sjóslysa frá Stykkishólmi og suður. Kostnaður var talinn aukast, samkvæmt mati fjármálaráðuneytisins. Þeir sem við þjónustuna áttu að búa andmæltu hinu nýja fyrirkomulagi. En ekkert hruggaði við áformunum. Við Ásbjörn  Óttarsson þáverandi alþingismaður andmæltum þessum fyrirætlunum harðlega á Alþingi, en orð okkar féllu í grýtta jörð.

En nú er allt með öðrum róm. Ætli ástæðan geti verið sú, að nú er verið að tala um flutning ríkisstofnana frá höfuðborgarsvæðinu og út á land, en þá var um að ræða flutning ríkisstofnunar af landsbyggðinni og suður? Ætli hundurinn liggi einmitt grafinn þar?

Einar K. Guðfinnsson, þingmaður NV kjördæmis og forseti Alþingis