Ríkisstjórnin hefur lagt fram lagafrumvarp um að lögfesta kvótasetningu á makríl, en hann er ný tegund í íslenskri lögsögu, og einnig verða heimiluð frjáls viðskipti með hann innan sjávarútvegsgreinarinnar.

Þessi gjörningur þýðir gjafakvóta fyrir tugi milljarða til aðila í greininni í boði stjórnvalda á sama tíma og launafólki eru skammtaðar launahækkanir úr hnefa í nafni stöðugleika!

Undanfarin ár hefur makrílveiðum verið stjórnað frá ári til árs með reglugerðarheimildum sjávarútvegsráðherra en enn hefur ekki tekist að semja um veiðarnar milli þeirra strandríkja sem í hlut eiga.

Makríllinn kom inn í lögsögu okkar uppúr 2007 en fór ekki að veiðast að ráði fyrr en árið 2009 og hefur síðan þá skilað þjóðarbúinu, og sérstaklega uppsjávargeiranum, gífurlegum tekjum.

Árið 2010 var uppsjávargeiranum sem hóf veiðar settar skorður í 112 þúsund tonnum og í framhaldinu var makrílnum úthlutað með reglugerð til fjögurra útgerðarflokka, þ.e. uppsjávargeirans, frystiskipa, ísfisktogara og krókaaflamarksbáta.

Frá árinu 2012 voru veiðunum settar þær skorður að aflinn færi til manneldis og gekk það eftir og skilaði margfalt meira verðmæti í kjölfarið.

Stórskipaflotinn hefur ekki þurft að kosta til miklum fjármunum vegna makrílveiðanna heldur hafa þessar útgerðir getað nýtt þann búnað sem fyrir var í veiðum og vinnslu og hefur þessi makrílveiði því verið algjör bónus og í raun hvalreki fyrir þær.

Í dag eru um 114 minni bátar á makríl þar sem eigendur hafa þurft að fara út í kostnaðarmiklar breytingar á bátum sínum sem kosta allt frá 6 til 10 milljónir króna, sem er hátt hlutfall af verðmæti bátanna. Makrílveiðar minni skipa og báta hafa skipt miklu fyrir vinnslu í landi og oft verið forsenda þess að halda fiskvinnslu í landi gangandi yfir sumarið.

Ráðherra hefur skýlt sér á bak við álit umboðsmanns Alþingis um að óheimilt sé að stjórna veiðunum áfram með reglugerðarheimildum og að uppsjávarfyrirtæki hafi kært þann þátt úthlutunar makríls að öðrum en uppsjávarveiðigeiranum einum sé veitt hlutdeild í kvótanum. Þetta er skálkaskjól ráðherra því að sjálfsögðu er hægt með lögum að stjórna makrílveiðum með öðrum hætti eins og t.d. með því að leigja hann á ársgrundvelli eða að bjóða hann út innan skilgreindra marka. Ríkisstjórnarflokkarnir eru fyrst og fremst að fylgja eftir sinni stefnu með kvótasetningu og framsali sem kallar um leið á brask og skuldsetningu innan greinarinnar og jafnframt mikla samþjöppuna á kostnað minni útgerða sem ekki munu rísa undir enn frekari skuldsetningu.

Þetta verður rothögg fyrir báta strandveiðihluta makrílveiðanna sem fá það litla úthlutun að þeir verða annað hvort að leigja makrílkvóta af öðrum eða selja sína makrílhlutdeild. Þarna er verið að búa til bólu hagkerfi og sýndarverðmæti með því að koma því til leiðar með reglusetningu að verslun hefst með makrílkvótann milli útgerða í greininni með tilheyrandi viðbótar skuldsetningu. Fjármálastofnanir munu að sjálfsögðu fitna á aukinni skuldsetningu í greininni og með veðsetningu á makrílkvóta, eftirspurn eftir lánsfé eykst og vextirnir hækka í kjölfarið. Með ráðstöfun ríkisstjórnarinnar er í raun verið að loka á nýliðun í makrílveiðum og á þá þróun sem verið hefur í vinnslu makríls til manneldis í fiskvinnslum víða í sjávarbyggðum.

Það er ömurlegt að stjórnvöld nýti ekki það gullna tækifæri sem nú gefst til jákvæðra breytinga með því að úthluta þessari nýju tegund, makrílnum, með öðrum hætti en gert er í núverandi kvótakerfi sem er mjög umdeilt og óréttlátt og engin sátt er um í þjóðfélaginu og hefur valdið mikilli samþjöppun með tilheyrandi byggðaröskun.

Ég tel skynsamlegt að við lögfestum með sérlögum að makrílkvótinn skuli leigður út á ársgrundvelli til þeirra fjögurra útgerðarflokka sem hafa stundað veiðar undanfarin ár og endurskoðum kvótahlutfall þeirra innbyrðis. Leigan verði hlutfall af aflaverðmæti upp úr sjó og nýtist samfélaginu öllu.

Það veit enginn hve makríllinn verður lengi í íslenskri lögsögu þó við viljum og vonum að hann sé kominn til að vera. Hversvegna að búa til úr þessari sameiginlegu auðlind peningamaskínu fyrir þá sem fá gefins makrílkvóta og skuldsetja greinina samhliða þegar engin þörf er á slíku? Það afgjald sem ráðherra leggur til, þ.e. 10 kr. pr kg, er brotabrot af varanlegri sölu á þorskkvóta í dag þó tekið sé tillit til þess að þorskurinn sé verðmætari tegund.

Þessi gjafakvóta gjörningur er hneyksli og gerir ekkert annað en að hella olíu á eldinn í áframhaldandi deilum meðal landsmanna um ráðstöfun sameiginlegra auðlinda þjóðarinnar.

Lilja Rafney Magnúsdóttir, alþingismaður Norðvestur kjördæmis.