Blíður er árblær
blíð er dags koma
fylgja henni tónar
töfrafullir
árvakra fugla
sem er eyrna lyst.

Ofanritað stef er úr ljóðum sr. Jóns Þorlákssonar á Bægisá –  birtast í Paradísarmissi Miltons enska, en þá er kvöldið fyrir syndafallið. Skáldklerkurinn á Bægisá hlaut frægð af þýðingum, að snúa erlendum verkum á tungu okkar, þessarar fámennu eyþjóðar sem glímdi við harðindi og skort sem aldrei fyrr á prestsárum Jóns hjá Norðlendingum frá 1788 til dánardags hans 1819.

„Hann virðist hafa búið þar áfallalitlu smábúi, fátækur, en ekki við beinan skort, skipti sér lítt af landsmálum, enda sér þess stað í kvæðum hans, lenti aðeins einu sinni í stórdeilum, sálmabókardeilunni, en fátt virðist í frásögur  færandi. Þrátt fyrir lítinn veraldarbyr hélt hann andlegu þreki til hinstu stundar og lauk síðasta stórvirki sínu í þýðingum skömmu fyrir andlátið.“ Frá ævi skáldsins greinir þannig Heimir Pálsson, dósent frá Uppsalaháskóla, í inngangi að kvæðabók JÞ, sem er nr. 1 í ritröð, gefið út af Rannsóknarstofnun í bókmenntafræði við HÍ,  Rv. 1976.
Sr. Jón kom gangandi norður til sóknarbarna sinna með viðkomu á Hólum í Hjaltadal, en kona prestsins neitaði að yfirgefa æskustöðvarnar vestur í Breiðafirði og fylgja honum á nýjar slóðir – auk heldur fékk hann ekki leyfi til að skilja við hana, en „af kvenhylli hans fóru sögur og sjálfur hefur hann greinilega haft gaman af að gefa þeim byr með hálfkveðnum vísum, hvort sem einhver fótur hefur verið fyrir nokkrum þeirra.“ segir Heimir í áðurnefndum inngangi.

Ljóð Jóns – Spakmæli – er að finna í útgáfu Jóns Sigurðsson forseta sem gaf út ljóð og vísur nafna síns 1842:
1.
Vænt er að kunna vel að slá
veiða fisk og róa á sjá
smíða tré og líka ljá
lesa á bók og rita skrá.

2.
Vænt er að vera valmenni
viljugur með iðninni
þolgóður í þrautinni
þýðlyndur í umgengni.

3.
Sómi er að siðprúðum
sæla fylgir dyggðunum
best er vit í bóknámum
búsæld eykst af hagleikum.

4.
Gott er að þjóna Guði best
geta numið þarfligt flest
hafna styggð, en hýsa gest
hrumum veita aðstoð mest.

5.
Fallegt er að lesa lög
letra fögur vísnadrög
byggja hús og beita sög
blessun stýrir mundin hög.

6.
Gott er að eignast gæðin flest
góða jörð og sauðfé mest
góða konu og góðan prest
góða kú og vakran hest.

7.
Vænt er að stýra sjálfum sér
sómann læra eins og ber
fróðleik nema og fremdir hér
og forðast það sem bannað er.

8.
Frægð er að heiðra foreldra
forlíkjast við jafningja
hlýða góðum höfðingja
hjástoð veita aumingja.

9.
Gott er hóf í gleðinni
geðugt þol í rauninni
sífelld bæn í sorginni
sönn guðhræðsla í meðlæti.

10.
Vænt er að hafa hyggið þel
hugarnæmið gott eg tel.
Fátt er betra en fara vel
og finna Guð með Ísrael.

Rasmus Kristian Rask, málfræðingurinn snjalli heimsótti fólk á ýmsum stöðum og var alls staðar tekið á móti honum af hlýju og gestrisni. Fágaðastir og alúðlegastir voru íbúar Norðurlands, einkum í Eyjafirði, en í júlí 1814 reið hann norður yfir miðhálendi Íslands þar sem hann skoðaði m.a. biskupssetrið aldna, Hóla, heimsótti prestinn og skáldið Jón Þorláksson, rithöfundinn Jón Espólín og amtmanninn og konferensráðið Bjarna Thorarensen skáld.

Jón orti til Rasks:

Fróðri mennt hefir feðra
frummál Norrænu vorra
Rask af rótum visku
réttvel látið spretta.
Engin íslensk tunga
ætlag geti það betur.
Heiðrist ærður af hauðri
höfundur rits og gjöfull!

Á lausu blaði sem Rask hefur ritað á þessa vísu skáldsins stendur öðru megin önnur vísa, sem Rask hefur ort aftur til séra Jóns:

Hvernig skal eg
skáldi Fróns
verðugt ástar
veita þakkir?
Lifi hann lengi!
líði´ honum vel!
skáldi hann margt
að skemmtun þjóða
sjálfum sér
til sóma eilífs
en ljómandi æru
Ísa-hauðri. Rasmus Kristian Rask

Hauður þýðir land.

Ljúkum svo spjalli með lausavísum. Þar birtist grallarinn Jón:

1. Þegar eg sný frá þessum dal
   þunnri karls ásjónu
   ríða, teyma, reiða skal
   Rauðku, Fálu, Gránu.
    
2. Margur fengi mettan kvið
   má því nærri geta
   yrði fólkið vanið við
   vind og snjó að éta.
    
3. Gíslasonar Gísla má
   geta mærðarpenni
   Húnvetninga héraðs frá
   hann er bænum Enni.
    
4. Gunnlaugur sem hittist hér
   hennar fremst í broddi
   Finns af tungu brynju ber
   bónda fæddur Oddi.
    
5. Brynjólfur þá borinn telst
   Bjarna klerk í elli
   Skagfirðingur ungur elst
   upp á Mælifelli.
    
6. Auðunsson er borinn Björn
   Blöndudals í hólum
   hérað kennt við Húnatjörn
   hann á að föðurbólum

Vísur 3.-6. eru  úr Skólaröð í Bessastaðaskóla 1807, eru úr 40 vísna bálki sem hefst með vísunni:

Appolló vill almúgans
eyrum kynnt á blöðum
námsæfingar herlið hans
hýst á Bessastöðum.

Gísli í Enni varð prestur í Vesturhópshólum, Staðarbakka og Gilsbakka, var faðir sagnamannsins góða, sr. Skúla Gíslasonar sem safnaði þjóðsögum fyrir Jón Árnason og ólst upp í Vatnsdal með móður sinni eftir skilnað foreldranna.

Björn Auðunsson er ættfaðir Blöndalsættar.

Í 4. vísu er Gunnlaugur frá Finnstungu talin fremst í broddi fylkingar Appollós.

Rangt ártal hefur birst í fyrra/ársgömlu stökuspjalli, en Jón flytur norður að Bægisá 1788 en skrifað var 1784.

Meira efni:
Ársgamalt spjall um Bæsár-Jón: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=17230
Glefsur úr Paradísamissi J. Miltons: http://bragi.arnastofnun.is/hunafloi/ljod.php?ID=5867
JÞ í wikipediu: https://is.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3n_%C3%9Eorl%C3%A1ksson_%C3%A1_B%C3%A6gis%C3%A1
Bragi – vísnavefur: JÞ: http://bragi.arnastofnun.is/hofundur.php?ID=4
JÞ Kvæði frumort og þýdd – Úrval – Heimir Pálsson bjó til prentunar Rv. 1976
Hugsað stórt í litlu landi/e. Kirsten Rask, þýtt af Magnúsi Óskarssyni Rv. 2019
Íslensk ljóðabók Jóns Þorlákssonar prests að Bægisá, 2 bindi, útg. í Kh. 1842 og 1843. Jón Sigurðsson forseti sá um útgáfuna.

Ingi Heiðmar Jónsson